Loyiha toshkent davlat yuridik universiteti

Qimmatli qog‘ozlar. Qimmatli qog‘ozlar Fuqarolik kodeksining 96-
moddasida  ko‘rsatilganidek,  mulkiy  huquqlarni  belgilangan  shaklga  va 
majburiy rekvizitlarga amal qilgan holda tasdiqlovchi hujjatlardir.  
“Qimmatli qog‘ozlar bozori to‘g‘risida”gi qonunga asosan qimmatli 
qog‘ozlar  –  hujjatlar  bo‘lib,  ular  bu  hujjatlarni  chiqargan  yuridik  shaxs 
bilan  ularning  egasi  o‘rtasidagi  mulkiy  huquqlarni  yoki  qarz 
munosabatlarini  tasdiqlaydi,  dividendlar  yoki  foizlar  tarzida  daromad 
to‘lashni  hamda  ushbu  hujjatlardan  kelib  chiqadigan  huquqlarni  boshqa 
shaxslarga o‘tkazish imkoniyatini nazarda tutadi
2
. Qimmatli qog‘ozlarning 
qiymati O‘zbekiston Respublikasi milliy valyutasida ifodalanadi.  
Qimmatli  qog‘ozlar  fuqarolik  huquqi  obyekti  sifatida  xususiy 
alomatlari  bilan  belgilanadigan  ashyo  bo‘lib,  uni  almashtirib  bo‘lmaydi. 
Qimmatli  qog‘ozlar  emissiyaviy  va  noemissiyaviy  qimmatli  qog‘ozlarga 
bo‘linadi. Emissiyaviy qimmatli qog‘ozlar – bitta chiqarilish doirasida bir 
xil belgilar va rekvizitlarga ega bo‘lgan, mazkur chiqarilish uchun yagona 
shartlar asosida joylashtiriladigan hamda muomalada bo‘ladigan qimmatli 
qog‘ozlar; noemissiyaviy qimmatli qog‘ozlar – “Qimmatli qog‘ozlar bozori 
to‘g‘risida”gi  qonunga  muvofiq  emissiyaviy  qimmatli  qog‘ozlar 
tushunchasiga oid bo‘lmagan qimmatli qog‘ozlardir. 
“Qimmatli  qog‘ozlar  bozori  to‘g‘risida”gi  qonunda  qimmatli 
qog‘ozlarning quyidagi turlari nazarda tutilgan: 
aksiya  –  o‘z  egasining  aksiyadorlik  jamiyati  foydasining  bir  qismini 
dividendlar  tarzida  olishga,  aksiyadorlik  jamiyatini  boshqarishda  ishtirok 
etishga  va  u  tugatilganidan  keyin  qoladigan  mol-mulkning  bir  qismiga 
bo‘lgan  huquqini  tasdiqlovchi,  amal  qilish  muddati  belgilanmagan 
                                                           
1
 Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Ахборотномаси, 2004 йил, 1-2-сон, 6-модда. 
2
Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари тўплами, 2008 йил, 29-30-сон, 278-модда.  

---

106 
 
egasining  nomi  yozilgan  emissiyaviy  qimmatli  qog‘oz.  Aksiyalar  mulk 
huquqi  yoki  boshqa  ashyoviy  huquq  asosida  qaysi  yuridik  yoki  jismoniy 
shaxsga  tegishli  bo‘lsa,  o‘sha  yuridik  yoxud  jismoniy  shaxs  aksiyaning 
egasi  –  aksiyador  deb  e’tirof  etiladi.  Soha  qonunchiligiga  kiritilgan 
o‘zgarishlarga  ko‘ra,  aksiyalarning  nominal  qiymati  besh  ming  so‘mdan 
ortiq  bo‘lishi  mumkin  emas
1
.  Jamiyat  tomonidan  chiqariladigan  barcha 
aksiyalarning nominal qiymati bir xil bo‘lishi kerak. Aksiya bo‘linmasdir. 
Veksel–  veksel  beruvchining  yoki  vekselda  ko‘rsatilgan  boshqa 
to‘lovchining  vekselda  nazarda  tutilgan  muddat  kelganda  veksel  egasiga 
muayyan  summani  to‘lashga  doir  qat’iy  majburiyatini  tasdiqlovchi 
noemissiyaviy qimmatli qog‘oz. 
Boshqacha aytganda, veksellar bir shaxs tomonidan ikkinchi shaxsga 
yozib 
berilgan 
qarz 
majburiyatini 
ifodalovchi, 
tijorat 
savdo 
operatsiyalarida  ayriboshlash  va  muomala  vositasida  pul,  chek  va  boshqa 
to‘lov  vositalarini  o‘rnini  qoplaydigan,  qonun  bilan  tasdiqlangan  holatda 
majburiy  rekvizitlarga  ega  bo‘lgan  va  rasmiylashtirilgan  kredit  – 
qarzdorlik  tilxatidir.  Vekselni  boshqa  turdagi  qimmatli  qog‘ozlardan  uni 
sotish  orqali  bozor  va  korxonalardan  pul  mablag‘i  iqtisodiy  muomalaga 
jalb qilishda veksel depozit funksiyasini bajarishi bilan farqlanadi.