Loyiha toshkent davlat yuridik universiteti


Yuridik shaxsning huquq layoqati va muomala layoqati



Download 2,13 Mb.
Pdf ko'rish
bet57/205
Sana01.01.2022
Hajmi2,13 Mb.
#280239
1   ...   53   54   55   56   57   58   59   60   ...   205
Yuridik shaxsning huquq layoqati va muomala layoqati 
 
Yuridik  shaxs  oʻz  faoliyatida  oʻz  ta’sis  hujjatlarida  nazarda  tutilgan 
maqsadlarga muvofiq fuqarolik huquq layoqatiga ega boʻladi. Tashkilotlar 
bilan  fuqarolar  oʻrtasidagi  huquq  layoqatining  hajmida  farq  boʻlishi 
mutlaqo 
tabiiydir. 
Tashkilotlar 
fuqarolarga 
nisbatan 
belgilangan 
birmuncha  huquq  va  majburiyatlarga  ega  boʻla  olmaydilar.  Bundan 
tashqari,  vujudga  kelish  vaqtida  ham  fuqarolarning  huquq  va  muomala 
layoqatidan yuridik shaxslarniki farqlanadi. Yuridik shaxslarning huquq va 
muomala layoqati bir vaqtda roʻyxatdan oʻtishi bilan vujudga keladi.  
Yuridik shaxsning maxsus huquq layoqati uning ustavi, nizomi yoki 
qonun  hujjatlari  bilan  belgilanadi  (FK,  41-modda).  Aynan  ushbu  holat 
yuridik  shaxslarning  huquq  va  muomala  layoqati  doirasini  kengaytirib, 
istalgan qonuniy harakatni amalga oshirish imkoniyatini beradi.  
Yuridik shaxs belgilari 
 
tashkiliy 
birlik 
 
mulkiy 
mustaqillik
 
mustaqil mulkiy 
javobgarlik
 
fuqarolik muomalasida 
oʻz nomidan harakat qilish 


79 
 
Yuridik  shaxs  hisoblangan  tashkilot  yoki  korxona  qatnashadigan 
munosabatlarning  doirasi  uning  tashkil  qilinish  maqsadlari  bilan  hamda 
amalga  oshirilishi  lozim  boʻlgan  ishlarning  harakteri  bilan  belgilanadi. 
Yuridik  shaxslarning  huquq  va  muomala  layoqati  ikki  turga:  umumiy 
(universal) va maxsus huquq layoqatiga boʻlinadi. Qonunda taqiqlanmagan 
istalgan  faoliyatni  amalga  oshirish  yuridik  shaxsga  umumiy  (universal) 
huquq  layoqatini  beradi.  Bu  layoqat  bilan  yuridik  shaxs  oʻz  faoliyat 
doirasining  barchasini  ta’sis  hujjatlarida  sanab  oʻtishi  shart  boʻlmaydi. 
Aksincha,  qonun  hujjatlarida  taqiqlanmagan  istalgan  faoliyat  bilan 
shugʻullanish  mumkinligi  haqidagi  ta’sis  hujjatidagi  havolaning  oʻzi 
faoliyat  doirasining  keng  ekanligidan  dalolat  beradi.  Maxsus  huquq 
layoqatida esa yuridik shaxs oʻz faoliyatini ta’sis hujjatida nazarda tutilgan 
maqsadga muvofiq shugʻullanishi nazarda tutiladi. Shunday qilib, yuridik 
shaxsning  huquq  layoqati,  unga  maxsus  yuklangan  vazifalar  bilan 
belgilanadi  (maxsus  huquq  layoqati).  Yuridik  shaxs  qonun  hujjatlarida 
belgilab  qoʻyilgan  ayrim  faoliyat  turlari  bilan  faqat  maxsus  ruxsatnoma 
(litsenziya)  asosidagina  shugʻullanishi  mumkin.  Masalan,  neft,  neft 
mahsulotlari va gaz qazib chiqarish, ularni qayta ishlash va sotish faoliyati.  
Fuqarolik huquqida fuqarolardan farqli oʻlaroq, yuridik shaxslarning 
huquq  layoqatida  tenglik  mavjud  emas,  ularning  har  qaysi  turi  uchun  har 
xil.  U  muayyan  yuridik  shaxsning  paydo  boʻlishida,  uning  ish 
maqsadlariga qarab, qonun, ustav yoki nizomlarida belgilanadi.  
Yuridik  shaxslarning  muomala  layoqati  huquq  layoqati  bilan  bir 
vaqtda  vujudga  keladi.  Shu  bilan  birga,  yuridik  shaxslarni  muomalaga 
layoqatsiz deb topish mumkin emas. Yuridik shaxsning muomala layoqati 
oʻz  nomidan  fuqarolik-huquqiy  munosabatlarda  harakat  qilishi,  ya’ni 
bitimlar  tuzish,  majburiyatlarga  ega  boʻlish  va  uni  bajarish,  da’vogar 
hamda javobgar boʻlish layoqatidir.  
Yuridik  shaxs  oʻz  ta’sis  hujjatlari  (ustavi,  nizomi  yoki  ta’sis 
shartnomasi)  asosida  harakat  qiladi.  Yuridik  shaxsning  huquq  layoqati, 
uning ta’sis  hujjati tasdiqlangan paytdan boshlab yoxud tegishli vakolatli 
idora ushbu yuridik shaxsni tashkil etish haqida qaror chiqargandan keyin 
vujudga  keladi.  Yuridik  shaxs  davlat  roʻyxatidan  oʻtkazilgandan  boshlab 
tashkil etilgan hisoblanadi (FK, 44-modda, 4-qism).  
Yuridik  shaxsning  huquq  va  muomala  layoqati  uning  qonun,  ustav 
yoki nizom boʻyicha belgilangan vakolatlar doirasida harakat qiluvchi oʻz 
organlari  orqali  amalga  oshiriladi  hamda  fuqarolik  huquq  va  burchlariga 
ega  boʻladi.  Yuridik  shaxslarning  organlari  korporativ  boshqaruvning 
taqsimlanishiga  qarab,  bir,  ikki  yoki  uch  boʻgʻinli  boʻlishi  mumkin. 
Masalan,  xususiy  korxonalarda  bir  boʻgʻinli,  shirkat  xoʻjaligida  ta’sis 
hujjatiga  qarab  bir  yoki  ikki  boʻgʻinli,  jamoat  fondlari,  oilaviy 


80 
 
korxonalarda  ikki boʻgʻinli,  MChJ,  QMJda  ikki  yoki  uch  boʻgʻinli,  AJda 
uch boʻgʻinli boshqaruv mavjud.  
Yuridik  shaxsning  tashkiliy  jihatdan  tuzilishi  (strukturasi)ni 
koʻrsatadigan  ustavi  yoki  ta’sis  shartnomasi  boʻlishi  kerak.  Ba’zi  davlat 
muassasalari  va  davlat  budjetida  boʻlgan  boshqa  davlat  tashkilotlari, 
shuningdek,  qonunda  nazarda  tutilgan  hollarda,  boshqa  tashkilotlar  ham 
alohida  Nizomga  ega  boʻlmay,  mazkur  turdagi  tashkilotlar  haqidagi 
umumiy (namunaviy) ustav (nizom) asosida ish olib borishlari mumkin.  
Ta’sis  shartnomasi  va  ustav  bir-biridan  farqlanadi.  Ta’sis 
shartnomasi  ikki  yoki  undan  ortiq  ta’sischilar  tomonidan  tuzilsa,  ustav 
mulkdor  yoki  ishtirokchilar  umumiy  yigʻilishida  tasdiqlanib,  davlat 
roʻyxatidan  oʻtkaziladi.  Amaldagi  qonun  hujjatlarida  ustav  va  ta’sis 
shartnomasi ta’sis hujjati sifatida turli yuridik shaxslarda turlicha ekanligi 
ayon  boʻladi.  Masalan,  xoʻjalik  shirkatlarida  faqat  ta’sis  shartnomasi, 
mas’ulyati  cheklangan  jamiyat,  qoʻshimcha  mas’ulyatli  jamiyat,  nodavlat 
notijorat  tashkilotlarida  ustav  va  ta’sis  shartnomasi,  xususiy  korxona, 
aksiyadorlik  jamiyati  va  davlat  korxonalarida  ustav  ta’sis  hujjati 
hisoblanadi.  
Ta’sis  shartnomalarida  yuridik  shaxs  turidan  kelib  chiqib,  umumiy 
holda  ta’sis  etilayotgan  yuridik  shaxsning  turi,  firma  nomi  va  pochta 
manzili,  uning  faoliyat  sohasi,  maqsadlari  va  muddatlari,  vakolatxonalari 
va  filiallari,  ularni  tuzish  tartibi,  muassislarning  (ishtirokchilarning) 
tarkibi,  har  bir  ishtirokchi  ulushining  miqdori  va  nominal  qiymati, 
hissalarining  tarkibi,  ularni  kiritish  muddatlari  va  tartibi,  ustav  fondining 
miqdori va uni hosil qilish tartibi, uni koʻpaytirish va kamaytirish tartibi, 
faoliyatni boshqarish tartibi, foydani taqsimlash va zararni qoplash tartibi, 
qayta  tashkil  etish  va  tugatish  tartibi,  qonun  hujjatlariga  zid  boʻlmagan 
boshqa shartlar oʻz ifodasini topadi.  
Yuqoridagilardan  tashqari,  har  bir  yuridik  shaxsning  ta’sis 
hujjatlarida  ularning  tashkiliy-huquqiy  shaklidan  kelib  chiqib,  oʻziga  xos 
ma’lumotlar ham boʻladi. Bunday ma’lumotlar maxsus qonun hujjatlarida 
belgilangan  boʻladi.  Masalan,  aksiyadorlik  jamiyatlarida  emissiya 
qilinayotgan aksiyalar va ular bilan bogʻliq ma’lumotlar.  

Download 2,13 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   53   54   55   56   57   58   59   60   ...   205




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish