Loyiha toshkent davlat yuridik universiteti

Fuqarolik holati hujjatlarini qayd etish 
 

---

73 
 
Fuqarolik  holati  hujjatlarini  qayd  etish  yuridik  faktlar  tizimida 
alohida o‘rin tutadi. Fuqarolik holati hujjatlari qayd etilishi bilan fuqarolik 
huquq  va  burchlar  vujudga  keladi,  o‘zgaradi  yoki  bekor  bo‘ladi.  Shu 
sababli ham qonunchilikda fuqarolik holati hujjatlarning muayyan toifalari 
davlat  tomonidan  belgilanishi  nazarda  tutilgan.  Jumladan,  O‘zbekiston 
Respublikasi  Fuqarolik  kodeksining  38-moddasi  birinchi  qismiga  ko‘ra, 
quyidagi fuqarolik holati hujjatlari davlat tomonidan qayd etilishi kerak: 
1) tug‘ilish; 
2) o‘lim; 
3) nikoh tuzilganligi; 
4) nikohdan ajralish. 
Inson  tug‘ilishi  va  uning  hayoti  uchun  muhim  bo‘lgan  holatlarni 
yuridik  hujjatlarda  ifodalash  hamda  muayyan  huquqlarning  shaxsga 
tegishli  ekanligi  rasmiylashtirish  bugungi  rivojlangan  kishilik  jamiyatda 
alohida  o‘rin  tutadi.  Albatta,  insonning  tug‘ilishi,  uning  borligi  (tirikligi, 
yashayotganligi)  muayyan  rasmiylashtirishlarsiz  ham  mavjud  voqelik 
hisoblanadi.  Biroq,  murakkab  dunyo  va  ijtimoiy  munosabatlar  sharoitida, 
bir  shaxs  huquqlarining  ikkinchi  shaxs  huquqlardan  farqlash,  insonning 
huquq  va  majburiyatlarini  aniq  ifodalashda,  u  bilan  bog‘liq  barcha 
ijtimoiy-huquqiy  munosabatlarni  amalga  oshirishda  insonning  tug‘ilishi, 
o‘limi  kabi  fuqaro  uchun  muhim  bo‘lgan  faktlar,  shuningdek,  muayyan 
yoshga  etgandan  so‘ng  fuqaroning  nikohdan  o‘tish  yoki  nikohini  bekor 
qilish  holatlari  tegishli  ravishda  rasmiylashtirilishi  va  muayyan  tartibda 
“hisobda  yuritilishi”  davlat  va  jamiyat  boshqaruvi  uchun  muhim 
omillardan biri sanaladi. 
Mazkur  faktlarni  qayd  etish  va  ular  “hisobini  yuritish” 
mamlakatimizda maxsus davlat organi - fuqarolik holati dalolatnomalarini 
yozish  (FHDYO)  bo‘limi  tomonidan  amalga  oshiriladi.  Ma’lumki, 
FHDYO  organlari  O‘zbekiston  Respublikasi  Adliya  vazirligiga 
bo‘ysunuvchi  organ  bo‘lib,  ularning  asosiy  vazifasi  qonun  hujjatlarida 
belgilangan,  fuqarolik-huquqiy  tusdagi  yuridik  faktlarni  yozib  qo‘yish, 
qayd qilish va maxsus riyestr kiritib qo‘yishdan iborat. FHDYO organlari 
davlat  organi  bo‘lishi  bilan  birga,  fuqarolik  huquqiy  munosabatlarda 
ishtirok etuvchi, aholiga muayyan turdagi xizmatlarni ko‘rsatuvchi yuridik 
shaxs  ham  hisoblanadi.  Shu  bilan  birga  FHDYO  organlarida  qonun 
hujjatlarida  belgilangan  alohida  turdagi  yuridik  faktlar  –  tug‘ilish,  o‘lim, 
nikoh  tuzish, nikohdan  ajralish,  otalikni  belgilash,  farzandlikka olish,  ism 
o‘zgartirish  qayd  etilishi  FHDYO  organi  uchun  o‘ziga  xos  yuridik 
majburiyatlarni  vujudga  keltiradi.  Xususan,  FHDYO  organi  va  uning 

---

74 
 
mas’ul shaxslari farzandlikka olish sirini oshkor qilmasliklari, fuqarolarga 
pulli xizmat ko‘rsatishlari (masalan, joylarga chiqib nikohni qayd etish) va 
shu kabi fuqarolik-huquqiy harakaterdagi “faoliyat” olib borishlari lozim. 
Tug‘ilish  fuqarolik  holati  bo‘lib,  uni  qayd  etish  yo‘li  bilan  ushbu 
yuridik fakt rasmiy tus kasb etadi va jismoniy shaxsning huquq layoqatini 
rasmiy  jihatdan  tasdiqlaydi.  Tug‘ilganlikni  qayd  etish  fuqarolik  holati 
sifatida davlat tomonidan qayd etiladi va shu yo‘l bilan jismoniy shaxsning 
huquqiy  maqomi  yuzaga  keladi.  Zero,  jismoniy  shaxsning  keyingi  hayoti 
davomida,  masalan,  bolani  poliklinikada  tibbiy  ko‘rikdan  o‘tkazish, 
bolalar  bog‘chasiga  joylashtirish,  maktabga  o‘qishga  chiqish  kabi 
harakatlarda tug‘ilganlik guvohnomasi asosiy hujjat sanaladi.   
Fuqarolik  holatini  qayd  etish  fuqarolarning  huquq  va  burchlarini 
paydo  bo‘lishiga  sabab  bo‘lib  xizmat  qiluvchi  hujjat  (gerbli  guvohnoma) 
berish  uchun  asos  bo‘ladi.  Fuqarolik  holati  dalolatnomalarini  qayd 
etishning  ahamiyati  shundaki,  unga  asosan  FHDYO  organi  tomonidan 
berilgan  guvohnoma,  unda  ko‘rsatilgan  faktning  to‘g‘riligini  tasdiqlovchi 
shaksiz dalil hisoblanadi. 
Tug‘ilganlik  haqidagi  guvohnoma  bolaning  tug‘ilganligini,  uning 
ota-onasi kim ekanligini tasdiqlovchi yagona hujjatdir.  
O‘lim  haqidagi  dalolatnoma  yozuvi  qayd  etilgandan  so‘ng,  o‘lim 
haqida  gerbli  guvohnoma  rasmiylashtiriladi  va  murojaat  qilgan  shaxsga 
taqdim etiladi. 
Nikoh  qayd  etilganligi  haqida  guvohnoma  -  bu  nikohdan  o‘tgan 
shaxslarning  er-xotinligini  tasdiqlovchi  va  ular  o‘rtasida  o‘zaro  huquq  va 
majburiyatlarning vujudga kelganligini ifodalovchi hujjatdir. 
Nikohdan  ajralganlik  er-xotin  o‘rtasidagi  oila-nikoh  munosabatlari 
rasman  tugaganligini  anglatadi  va  bu  haqda  ularga  nikohdan  ajralganlik 
guvohnomasi  beriladi  hamda  shaxsini  tasdiqlovchi  hujjatiga  nikohdan 
ajralish qayd etilganligi haqida belgi qo‘yiladi.