Loyiha toshkent davlat yuridik universiteti

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Fuqarolik huquqi manbalari tizimi 
 
Oʻzbekiston Respublikasining 
Konstitutsiyasi
 
Xalqaro huquqning umum e’tirof 
etilgan prinsiplari va normalari va 
Oʻzbekiston Respublikasi ishtirok 
etgan Shartnomalar hamda bitimlar
 
Oʻzbekiston Respublikasi 
fuqarolik qonun hujjatlari
 
Oʻzbekiston Respublikasi 
qonun osti hujjatlari
 
Ish muomalasi odatlari, mahalliy odat 
va an’analar
 
Yuridik shaxslarning lokal hujjatlari 
 

---

40 
 
 
Fuqarolik qonunlarining vaqt, hudud va shaxslar bo‘yicha 
amalda bo‘lishi. Qonun analogiyasi va huquq analogiyasi 
 
Ma’lumki,  fuqarolik  qonun  hujjatlari  muayyan  makon  va  zamonda 
amal  qiladi.  Agar  makon  muayyan  hududiy  yaxlitlik  sifatida  mavjud 
bo‘lsa,  zamon  esa  fuqarolik  kodeksining  kuchga  kiritilgandan  to  bekor 
bo‘lgunga  qadar  bo‘lgan  davr  hisoblanadi.  Fuqarolik  qonun  hujjatlari 
orqaga  qaytish  kuchiga  ega  emas  va  ular  amalga  kiritilganidan  keyin 
vujudga  kelgan  munosabatlarga  nisbatan  qo‘llaniladi.  Qonun  u  amalga 
kiritilgunga  qadar  vujudga  kelgan  munosabatlarga  qonunda  to‘g‘ridan-
to‘g‘ri nazarda tutilgan hollardagina tatbiq etiladi. Fuqarolik qonun hujjati 
amalga kiritilgunga qadar vujudga kelgan munosabatlar bo‘yicha bu qonun 
hujjati u amalga kiritilganidan keyin vujudga kelgan huquq va burchlarga 
nisbatan qo‘llaniladi. 
Agar shartnoma tuzilganidan keyin taraflar uchun majburiy bo‘lgan, 
shartnoma  tuzilayotgan  paytdagidan  boshqacha  qoidalarni  belgilaydigan 
qonun qabul qilingan bo‘lsa, tuzilgan shartnomaning shartlari o‘z kuchini 
saqlab  qoladi,  qonunning  avval  tuzilgan  shartnomalardan  kelib  chiqqan 
munosabatlarga tatbiq etilishi ko‘rsatilgan hollar bundan mustasno.  
Fuqarolik  qonun  hujjatlarining  amalga  kiritilishi  bevosita  ushbu 
qonun  hujjatida  belgilab  qo‘yiladi.  Fuqarolik  qonun  hujjatlari  hujjatlar, 
agar  hujjatlarning  o‘zida  kechroq  muddat  ko‘rsatilgan  bo‘lmasa,  ular 
rasmiy  e’lon  qilingan  kundan  e’tiboran  kuchga  kiradi.  Fuqarolik  qonun 
hujjatlarni  e’lon  qilishga  doir  talablar  “Normativ-huquqiy  hujjatlar 
to‘g‘risida”gi Qonunning 5-bobida belgilab qo‘yilgan. 
Ijtimoiy  hayot,  fan  texnika  taraqqiyoti  yangidan  yangi  voqeliklar, 
huquqiy  munosabatlarni  vujudga  keltirmoqda.  Ularning  ba’zilari  mutlaqo 
yangi mazmunga ega bo‘lganligi sababli ularni tartibga soluvchi fuqarolik 
qonun hujjatlari mavjud bo‘lmasligi mumkin. Biroq bu ular mutlaqo qonun 
bilan  tartibga    solinmaydi  degan  ma’noni  anglatmaydi.  Chunki  fuqarlik 
huquqida  analogiya,  qiyosiy  o‘xshatishga  yo‘l  qo‘yiladi.  Uning  huquqiy 
asoslari  FKning  5-moddasida  belgilab  qo‘yilgan.  Unga  ko‘ra  fuqarolik 
huquqiy  munosabatlar  qonun  hujjatlari  yoki  taraflarning  kelishuvi  bilan 
to‘g‘ridan-to‘g‘ri  tartibga  solinmagan  hollarda  fuqarolik  qonun 
hujjatlarining  o‘xshash  munosabatlarni  tartibga  soluvchi  normasi 
qo‘llaniladi  (qonun  o‘xshashligi).  Masalan,  intellektual  mulkning  yangi 
obyekti yaratilgan bo‘lib, uni huquqiy rejimiga doir qoida belgilanmagan 

---

41 
 
bo‘lsa  u  holda  mavjud  unga  o‘xshash  obyektning  huquqiy  rejimini 
belgilovchi qonun hujjati qo‘llaniladi. 
Agar  ko‘rsatib  o‘tilgan  hollarda  qonun  o‘xshashligidan  foydalanish 
mumkin  bo‘lmasa,  u  holda  fuqarolik  qonun  hujjatlarining  umumiy 
negizlari  va  mazmuni  ya’ni,  huquq  o‘xshashligiga  amal  qilinadi.  Qonun 
hujjatlarining  umumiy  negizlari  FKning  1-moddasida  bel  gilab  qo‘yilgan 
bo‘lib  halollik,  oqillik  va  adolat  talablariga  rioya  qilgan  holda  tartibga 
solinadi
1
.  
Fuqarolik  huquqiy  munosabat  ishtirokchilariga  tashabbus  ko‘rsatish, 
qonunda  ta’qiqlanmagan  faoliyat  bilan  shug‘ullanishga  ruxsat  beriladi. 
Fuqarolik  huquqlarini  cheklaydigan  va  javobgarlik  belgilaydigan 
normalarni o‘xshashlik bo‘yicha qo‘llanishga yo‘l qo‘yilmaydi.