Loyiha toshkent davlat yuridik universiteti

tayyorlash kompleks dasturi” doirasida tayyorlangan. 
 
© Mualliflar jamoasi.  
© Toshkent davlat yuridik universiteti, 2017.
  

---

3 
 
MUNDARIJA 
 
KIRISH ............................................................................................................4 
GLOSSARIY ...................................................................................................6 
1-MAVZU.  FUQAROLIK  HUQUQI  TUSHUNCHASI,  TAMOYILLARI 
VA TIZIMI ......................................................................................................14 
2-MAVZU. FUQAROLIK HUQUQINING MANBALARI .........................33 
3-MAVZU. FUQAROLIK-HUQUQIY MUNOSABAT ...............................45 
4-MAVZU. FUQAROLAR – FUQAROLIK HUQUQINING SUBYEKTI 
SIFATIDA .......................................................................................................60 
5-MAVZU. YURIDIK SHAXSLAR ..............................................................76 
6-MAVZU.  DAVLAT  –  FUQAROLIK-HUQUQIY  MUNOSABATLAR 
ISHTIROKCHISI SIFATIDA ........................................................................87 
7-MAVZU. FUQAROLIK HUQUQINING OBYEKTLARI ........................98 
8-MAVZU. BITIMLAR .................................................................................113 
9-MAVZU. VAKILLIK VA ISHONCHNOMA ............................................125 
10-MAVZU.  FUQAROLIK  HUQUQIDA  MUDDATLAR.  DA’VO 
MUDDATI ......................................................................................................138 
11-MAVZU. MULK HUQUQI ......................................................................154 
12-MAVZU. XUSUSIY MULK HUQUQI ....................................................168 
13-MAVZU. OMMAVIY (DAVLAT) MULK HUQUQI .............................177 
14-MAVZU. UMUMIY MULK HUQUQI ....................................................185 
15-MAVZU. 
MULK 
HUQUQI 
VA 
BOSHQA 
ASHYOVIY 
HUQUQLARNI HIMOYA QILISH ..............................................................198 
16-MAVZU.  MAJBURIYAT  HUQUQI  TUSHUNCHASI,  TIZIMI, 
VUJUDGA KELISH ASOSLARI ..................................................................209 
17-MAVZU. MAJBURIYATLARNI BAJARISH ........................................224 
18-MAVZU. 
MAJBURIYATLARNING 
BAJARISHINI 
TA’MINLASH…………………………. .......................................................234 
19-MAVZU. FUQAROLIK-HUQUQIY JAVOBGARLIK ..........................248 
20-MAVZU. 
MAJBURIYATLARNI 
BUZGANLIK 
UCHUN 
JAVOBGARLIK .............................................................................................261 
21-MAVZU. MAJBURIYATLARNING BEKOR BOʻLISHI ......................273 
22-MAVZU. 
SHARTNOMA 
TOʻGʻRISIDA 
UMUMIY 
TUSHUNCHALAR ........................................................................................285 

---

4 
 
KIRISH 
 
Mamlakatimizda 
amalga 
oshirilayotgan 
islohotlar 
fuqarolik 
muomalasi  ishtirokchilari  bilan  bogʻliq  munosabatlarni  huquqiy  tartibga 
solish  bilan  bevosita  bogʻliqdir.  Bozor  munosabatlariga  oʻtish, 
iqtisodiyotda  xususiy  mulkning  mavqeini  oshirish,  xususiy  mulkdorlar 
sinfini shakllantirish, tadbirkorlik faoliyatiga keng yoʻl ochib berish, bozor 
infratuzilmasi  institutlarini  tashkil  etish,  raqobat  muhitini  shakllantirish, 
tadbirkorlik  faoliyati  subyektlari  huquq  va  manfaatlarini  himoya  qilish 
ayni kunda dolzarb masalalardan hisoblanadi.  
Darhaqiqat, ijtimoiy hayotimizning barcha sohalarida tub islohotlar 
amalga oshirilmoqda. Iqtisodiyot liberallashib, islohotlar chuqurlashmoqda 
va  kishilarning  tafakkuri,  huquqiy  ong  va  huquqiy  madaniyati 
yuksalmoqda,  oʻz  mulkiy  va  shaxsiy  huquqlarini  himoya  qilish  borasida 
amaliy koʻnikmalarga ega boʻlmoqda.  
Buning  natijasida  mamlakatimiz,  shahar  va  qishloqlarimiz  qiyofasi 
tanib boʻlmas darajada oʻzgarib bormoqda, ishlab chiqarish va sanoat jadal 
sur’atlar bilan rivojlanmoqda, uning tarkibi tubdan yangilanmoqda, yuqori 
texnologiyalarga asoslangan zamonaviy korxonalar ishga tushirilib, ishlab 
chiqarish 
modernizatsiya 
va 
diversifikatsiya 
qilinmoqda, 
iqtisodiyotimizning raqobatdoshligi oshmoqda
1
. 
Respublikamizda  amalga  oshirilayotgan  keng  koʻlamli  islohotlar 
fuqarolik  huquqi  fani  oldiga  gʻoyatda  muhim  vazifalarni  qoʻymoqda. 
Ma’lumki,  fuqarolik  huquqi  yurisprudensiyaning  asosiy  sohalaridan  biri 
hisoblanadi.  Huquqiy  munosabatlar  tarkibida  esa  fuqarolik-huquqiy 
munosabatlar  asosiy  mavqeni  egallaydi.  U  mulkiy  va  shaxsiy  huquqlar 
bilan bogʻliq munosabatlarni tartibga solishda muhim ahamiyat kasb etadi.  
Huquqiy  munosabat  ishtirokchilarining  yuridik  jihatdan  tengligiga 
asoslangan  mulkiy,  shaxsiy  va  tashkiliy  munosabatlarni  huquqiy  tartibga 
solishda,  shaxslar  oʻrtasidagi  oʻzaro  aloqalarni  shartnomaviy  usulda 
tartibga  solishda,  ijodiy  faoliyatni  huquqiy  muhofaza  qilishda  fuqarolik 
huquqi  muhim  oʻrin  tutadi.  Zero,  u  kundalik  amalga  oshiradigan 
faoliyatimiz,  oʻzaro  muloqotlar,  tashkiliy-xoʻjalik  aloqalari,  moddiy  va 
ma’naviy  ehtiyojlarimizni  qondirish  kabi  koʻplab  hayotiy  munosabatlarni 
tartibga  soladigan,  oʻrganadigan  huquq  sohasi  sanaladi.  Zero,  fuqarolik 
huquqi  alohida  huquq  sohasi,  ilm-fan  sohasi  va  oʻquv  predmeti 
                                                           
1
  Каримов  И.А.  Асосий  вазифамиз  –  жамиятимизни  ислоҳ  этиш  ва  демократлаштириш,  мамлакатимизни 
модернизация  қилиш  жараёнларини  янги  босқичга  кўтаришдан  иборат.  Ўзбекистон  Республикаси  Биринчи 
Президенти Ислом Каримовнинг Ўзбекистон Республикаси Конституцияси қабул қилинганининг 23 йиллигига 
бағишланган тантанали маросимдаги маърузаси. //Халқ сўзи, 2015 йил 6 декабрь. 

---

5 
 
hisoblanadi.  Huquq  sohasi  ijtimoiy  hayotdagi  munosabatlarni  tartibga 
solsa va mustahkamlasa, ilm-fan esa uni oʻrganadi.  
Mamlakatimizda  amalga  oshirilayotgan  ijtimoiy-iqtisodiy,  siyosiy-
huquqiy  islohotlar  va  tub  oʻzgarishlar,  shuningdek,  Oʻzbekiston 
Respublikasi  bilan  xorijiy  davlatlar  hamda  Oʻzbekiston  Respublikasi 
rezidentlari  va  xorijiy  rezidentlar  oʻrtasidagi  oʻzaro  munosabatlarni 
dinamik  harakteri  huquqshunos  kadrlarga  nisbatan  yangidan-yangi  qat’i 
talablar  qoʻymoqda.  Bu  esa  yuridik  kadrlar  tayyorlash  tizimini  tubdan 
isloh qilishni taqozo etadi.  
Oʻzbekiston  Respublikasi  Prezidentining  2013-yil  28-iyunda  qabul 
qilingan  “Yuridik  kadrlar  tayyorlash  tizimini  yanada  takomillashtirish 
chora-tadbirlari 
toʻgʻrisida”gi  1990-son  qarori  gʻoyatda  muhim 
ahamiyatga  molik  huquqiy  asos  boʻlib  xizmat  qiladi.  Ushbu  Qaror  oʻz 
mohiyatiga  koʻra  bu  sohada  tub  ijobiy  oʻzgarishlarni  amalga  oshirish 
uchun  huquqiy  negiz  sifatida  baholanishi  mumkin.  Ushbu  qarorning 
mazmun-mohiyati,  unda  huquqshunos  pedagoglar  oldiga  qoʻyilgan 
vazifalar,  ularni  amalga  oshirish  usul  va  vositalari,  tadbirlari  nihoyatda 
keng koʻlamli, shuningdek zalvorli hisoblanadi.  
Qarorda  oʻquv  jarayonining  sifatini  tubdan  yaxshilash  choralariga 
ham  e’tibor  qaratilgan  boʻlib,  jumladan,  oʻquv  jarayoniga  zamonaviy 
pedagogik texnologiyalar shakllarini qoʻllagan holda amaliy mashgʻulotlar 
sifatini  (“keys-stadi”,  ilmiy  prezentatsiyalar,  jamoada  ishlash  va  boshq.  ) 
oshirish zaruriyati koʻrsatib oʻtildi.  
Butun  dunyo  huquq  tizimlarida  sivilistika  deb  ataluvchi  mazkur 
huquq  sohasi  tartibga  soluvchi  munosabatlar  iqtisodiyotning  barcha 
tarmoqlariga kirib borgan. Shu sababli, zamonaviy yurist fuqarolik huquqi 
fanini  puxta  oʻzlashtirgan  taqdirda  yetuk  mutaxassis  sifatida  shakllanishi 
mumkin.  
Yangi  avlod  huquqshunos  kadrlarni  tayyorlashda,  mamlakatimizda 
amalga  oshirilayotgan  iqtisodiy,  ijtimoiy  va  huquqiy  islohotlarni  hisobga 
olgan  holda  darslik  va  qoʻllanmalar  tayyorlash  muhim  ahamiyat  kasb 
etadi. Darslikni yozishda sivilistika ilmi erishgan eng soʻnggi yutuqlardan 
ijodiy  foydalanildi  hamda  amaldagi  qonun  hujjatlari  va  ularga  kiritilgan 
oʻzgartish va qoʻshimchalar e’tiborga olindi. 
Darslik  fuqarolik  qonun  hujjatlariga  2017-yil  1-yanvargacha 
kiritilgan oʻzgartish va qoʻshimchalar asosida yozilgan. 

---

6