Loyiha toshkent davlat yuridik universiteti

Aralash  saylоv  tizimida  mamlakatlarda  о‘tkaziladigan  saylоvlarda 
majоritar tizim ham prоpоrsiоnal tizim ham qо‘llaniladi. Bu оliy va mahalliy 
vakillik  оrganlarining  bittasi  mоjaritar  tizim  оrqali,  bittasi  prоporsiоnal 
tizim  оrqali  tashkil  etiladi  yoki  bita  vakillik  оrganini  tashkil  etishda  ikkala 
tizimdan ham fоydalanish mumkin. 
 

---

63 
 
talablarga  rioya  etilishi  maqsadga  muvofiq  ekanligi  e’tirof  etdilar.  Bunday  talablar 
saylovlarga  qo’yiladigan  standartlar  deb  yurilatiladigan  bo’ldi.  Bular  saylovlarga 
qo’yiladigan  umumiy  talablardir.  “Umumiy  talablar  uzoq  vaqt  sinovdan  o’tgan, 
ko’pchilik  e’tirof  etgan  qoidalardir.  Ular  demokratiyaning  asosiy  ko’rsatkichlari 
bo’lib, ayniqsa, saylov o’tkazishda muhim ahamiyatga ega”
1
. 
Hozir  biror  bir  davlat  faqat  o’zida  mavjud  tartib,  qoidalar  bilan  saylov 
o’tkazmaydi. Hozirgi kunda bir nechta xalqaro hujjatlarda saylovga taalluqli umumiy 
qoidalar,  talablar  belgilangan  bo’lib,  ularni  chetlab  o’tish  mumkin  emas,  aks  holda, 
saylovlar  demokratik  hisoblanmaydi  va  jahon  hamjamiyati  tomonidan  e’tirof 
etilmaydi. 
Xalqaro  standartlarning  huquqiy  asoslari  xalqaro  hujjatlarda,  mintaqaviy 
hujjatlarda o’z ifodasini topgan.  
Saylovlarda qo’llaniladigan xalqaro standartlar saylovlarga qo’yiladigan bir xil 
talablar  bo’lib,  ular  saylov  huquqi  prinsiplarini  yanada  to’liq  namoyon  bo’lishini, 
qo’llanilishini ta’minlaydi. 
Saylovlarining xalqaro standartlari quyidagi xalqaro va mintaqaviy hujjatlarda 
belgilangan:  
1. Inson huquqlari bo’yicha umumjahon deklarasiyasi (1948-yil 10- dekabr) 
2. Fuqarolarning siyosiy va fuqarolik huquqlari to’g’risidagi pakt (1966-yil 16-
dekabr). 
3.  Irqiy  kamsitishlarning  barcha  shakllarni  tugatish  to’g’risidagi  xalqaro 
deklarasiya (1966-yil 7-mart). 
4.  Ayollarga  nisbatan  kamsitilishlarga  barham  berish  to’g’risidagi  deklarasiya 
(1967-yil 7-noyabr) 
5. Ayollarni siyosiy huquqlari to’g’risidagi konvensiya (1952-yil 20-dekabr). 
6. Muntazam va haqiqiy saylov prinsiplarini samaradorligini oshirish haqidagi 
BMT rezolyusiyasi (1991-yil 17-dekabr). 
Bundan  tashqari  yana  BMT  tomonidan  tashkil  qilingan  bir  necha  hujjatlarda 
saylovlarga taalluqli umumiy talablar, standartlar ko’rsatib o’tilgan. 
Xalqaro  hujjatlardan  tashqari,  bir  necha  mintaqaviy  hujjatlarda  ham  saylov 
standartlari  qayd  etilgan.  Jumladan,  Inson  huquqlari  va  asosiy  erkinliklarning 
himoyasi  bo’yicha  еvropa  konvensiyasi  (1952-yil),  “Kopengagen  anjumani 
hujjatlari”, Parlamentlararo Ittifoqi Kengashining “Erkin va adolatli saylov mezonlari 
to’g’risidagi Deklarasiya” (1994-yil).  
Lekin  birorta  bir  xalqaro  hujjat  yoki  mintaqaviy  hujjat  xalqaro  saylov 
standartlarini bir tizimga solib bermagan, shuningdek, standartlar faqat shular degan 
qat’iy  tushuncha  ham  yo’q.  Bu  tabiiy  hol,  albatta.  Saylovlarning  rivojlanishi,  ya’ni 
saylov  texnologiyalari  rivojlanishi,  standartlar  tizimining  ham  kengayib  borishini 
ko’rsatadi. 
                                                           
1
 Xusanоv О. Saylоvlarga qо‘yiladigan xalqarо talablar va ularning О’zbekistоn qоnunchiligida mustahkamlanishi. 
Demоkratik  saylоvlar  о‘tkazishning  xalqarо  stantdartlari  va  О’zbekistоn  qоnunchiligi.  (Xalqarо  kоnferensiya 
materillari). T. 2009, 39-bet.  
 

---

64 
 
Yuridik  adabiyotlarda,  manbalarda  standartlar  haqida  bir  xil  fikr  yo’q.  Ayrim 
adabiyotlarda  standartlar  sifatida  erkinlik,  adolatlilik,  haqiqiylik  ko’rsatilsa,  ba’zi 
mualliflar saylovlardagi ochiqlikni xalqaro standartlar qatoriga kiritadi.