Loyiha toshkent davlat yuridik universiteti

Umrbod ozodlikdan mahrum qilish tariqasidagi jazo tushunchasi va 
uning o’ziga xos xususiyatlari 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Jamiyat  va  davlat  hayotini  demokratik  jihatdan  yanada  yangilash, 
mamlakatni  modernizatsiya  qilish  borasidagi  islohotlarning  mohiyati  va 
12-BOB  
Umrbod ozodlikdan mahrum 
qilish  tariqasidagi jazoni 
o’tash tartibi 
 
Umrbod 
ozodlikdan 
mahrum  qilingan  mahkumlar 
maxsus  saqlash  sharoitlariga 
ega  bo’lgan  maxsus  tartibli 
koloniyalarda saqlanadilar.  
 
Umrbod 
ozodlikdan 
mahrum  qilingan  mahkumlar 
kameralarga  ko’pi  bilan  ikki 
kishidan 
joylashtiriladilar. 
Mahkumlarning  iltimosiga  ko’ra 
yoki zarurat taqozo etganda ular 
bir 
kishilik 
kameralarda 
saqlanishlari mumkin. 
 
Umrbod 
ozodlikdan 
mahrum  qilingan  mahkumlar 
jazoni  qattiq,  odatdagi  va 
yengillashtirilgan 
saqlash 
sharoitlarida o’taydilar. 
 

---

219 
 
mazmuni,  sud-huquq  tizimini  liberallashtirish  bo’yicha  olib  borilayotgan 
ishlarning natijalari jazo turi sifatida o’lim jazosi bekor qilinishini hamda uni 
umrbod  yoki  uzoq  muddatga  ozodlikdan  mahrum  etish  jazosi  bilan 
almashtirilishi zarurligini taqozo etdi. Shunga muvofiq, 2005-yil 1-avgustda 
O’zbekiston Respublikasi prezidentining “O’zbekiston Respublikasida o’lim 
jazosini  bekor  qilish  to’g’risida”gi  3641-sonli  Farmoniga  muvofiq, 
O’zbekiston  Respublikasida  2008-yilning  1-yanvaridan  jinoiy  jazo  turi 
sifatida  o’lim  jazosi  bekor  qilindi  va  uning  o’rniga  umrbod  yoki  uzoq 
muddatga ozodlikdan mahrum etish jazosi joriy etildi.  
Umrbod ozodlikdan mahrum qilish tariqasidagi jazo o’lim jazosi bekor 
qilinishi  munosabati bilan kiritilgan favqulodda jazo chorasi bo’lib, Jinoyat 
kodeksining  51-moddasiga  muvofiq,  mahkumni  maxsus  tartibli  jazoni  ijro 
etish  koloniyasiga  joylashtirish  orqali  jamiyatdan  muddatsiz  ajratib 
qo’yishdan  iboratdir.  Umrbod  ozodlikdan  mahrum  qilish  jazosi  faqat 
javobgarlikni  og’irlashtiradigan  holatlarda  qasddan  odam  o’ldirish  (97-
moddaning  ikkinchi  qismi)  va  terrorizm  (155-moddaning  uchinchi  qismi) 
uchun  belgilanadi.  Umrbod  ozodlikdan  mahrum  qilish  tariqasidagi  jazo 
tamom bo’lmagan jinoyat, xususan, jinoyatga tayyorgarlik ko’rish va jinoyat 
sodir  etishga  suiqasd  qilish  uchun  tayinlanishi  mumkin  emas.  Jinoyat 
qonunga  ko’ra,  umrbod  ozodlikdan  mahrum  qilish  va  uzoq  muddatli 
ozodlikdan  mahrum  qilish  jazolari  ayolga,  o’n  sakkiz  yoshga  to’lmasdan 
jinoyat sodir etgan shaxsga va oltmish yoshdan oshgan erkakka nisbatan ham 
tayinlanishi mumkin emas. Bunda oltmish yoshdan oshgan erkakka nisbatan 
bunday  jazolar  tayinlanishi  mumkin  emasligi  to’g’risidagi  qoida  birinchi 
instantsiya  sudi  tomonidan  aybdorning  hukm  chiqarish  kuniga  qadar, 
apellatsiya shikoyati (protesti) berilgan holda - ish apellatsiya instantsiyasida 
ko’rilgan  kunga  qadar  bo’lgan  yoshidan  kelib  chiqib  qo’llaniladi.  Umrbod 
ozodlikdan  mahrum  qilish  tariqasidagi  jazo  qo’llash  masalasini  hal  etishda 
sud  mazkur  jazo,  faqat  ish  bo’yicha  aybdor  tomonidan  g’ayriinsoniy  xatti-
harakatlarga  yo’l  qo’yilganligidan,  shuningdek,  jinoyatni  sodir  etgan  shaxs 
jamiyat  uchun  mutloq  xavfli  ekanligidan  dalolat  beruvchi  va  unga  nisbatan 
boshqa  jazo  tayinlanishi  imkoniyatini  istisno  etuvchi  alohida  holatlar 
bo’lganda, tayinlanishi mumkinligini inobatga olishi kerak. 
JK  50-moddasi  3-qismida  nazarda  tutilgan  yigirma  yildan  ortiq,  biroq 
yigirma besh yildan ko’p bo’lmagan muddatga tayinlanadigan uzoq muddatli 
ozodlikdan  mahrum  qilish  jazosi  ozodlikdan  mahrum  qilish  jazosining  bir 
ko’rinishi bo’lib, u faqat javobgarlikni og’irlashtiradigan holatlarda qasddan 
odam  o’ldirish  (JK  97-moddaning  2-qismi)  va  odam  o’lishiga  yoki  boshqa 
og’ir oqibatlar kelib chiqishiga sabab bo’lgan terrorizm (JK 155-moddaning 
3-qismi) sodir etgan shaxslarga nisbatan tayinlanishi mumkin. 

---

220 
 
Uzoq  muddatli ozodlikdan  mahrum  qilish jazosi sud tomonidan ushbu 
jinoyatlarga  nisbatan  qonunda  umrbod  ozodlikdan  mahrum  qilish 
tariqasidagi  jazo  tayinlanishi  istisno  etilgan  (masalan,  tamom  bo’lmagan 
jinoyat  uchun),  shuningdek  ish  holatlariga  ko’ra  sud  aybdorga  nisbatan 
umrbod  ozodlikdan  mahrum  qilish  jazosi  yoki  o’n  besh  yildan  yigirma  yil 
muddatgacha  ozodlikdan  mahrum  qilish  jazosi  tayinlanishi  maqsadga 
muvofiq  emasligi  haqidagi  xulosaga  kelgan  hollarda  tayinlanishi  mumkin. 
[O’zbekiston  Respublikasi  Oliy  sudi  plenumining  2007-yil  14-noyabrdagi 
“Umrbod  ozodlikdan  mahrum  qilish  tariqasidagi  jazoni  qo’llashning  ayrim 
masalalari to’g’risida”gi 15-sonli Qarori.] 
Umrbod  yoki  uzoq  muddatga  ozodlikdan  mahrum  etish  jazosi 
O’zbekiston 
Respublikasi 
Oliy 
sudi, 
jinoyat 
ishlari 
bo’yicha 
Qoraqalpog’iston Respublikasi Oliy sudi, viloyatlar, Toshkent shahar sudlari, 
O’zbekiston Respublikasi Harbiy sudi tomonidan tayinlanishi mumkin.  
2007-yil  11-iyulda  O’zbekiston  Respublikasi  Oliy  Majlisi  tomonidan 
“O’lim jazosi bekor qilinishi munosabati bilan O’zbekiston Respublikasining 
ayrim  qonun  hujjatlariga  o’zgartish  va  qo’shimchalar  kiritish  to’g’risida”gi 
Qonuni  qabul  qilinib,  Jinoyat-ijroiya  kodeksiga  “Umrbod  ozodlikdan 
mahrum  qilish  tariqasidagi  jazoni  ijro  etish”  nomli  yangi  bo’lim  kiritildi. 
Mazkur  bo’limda  umrbod  ozodlikdan  mahrum  qilish  jazosini  tayinlash 
tartibi, jazoni o’tash shartlari, mahkumlarning mehnatini tashkil etish, ularga 
nisbatan  intizomiy  va  rag’batlantirish  choralarini  qo’llash  hamda  umrbod 
ozodlikdan  mahrum  etilgan shaxslarni afv etish masalalari qonuniy jihatdan 
mustahkamlab qo’yildi.