Loyiha O‘zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik universiteti

Molekulyar  spektrometriya.  Molekulyar  spektrometriyaning 

uslub  va  vositalari  spektr  olish  orqali  dori-darmonlar,  zaharlovchi 

moddalar,  plastmassalar,  lak-bo‘yoq,  yoqilg‘i-moylash  materiallari, 

oziq-ovqat  mahsulotlari,  kimyoviy  tolalar  va  rezinalarni  tahlil  qilishda 

qo‘llaniladi.  Sud  ekspertizasida  aksariyat  hollarda  infraqizil 

spekrosnusxa  uslubi  qo‘llaniladi.  Ularning  yordamida  kimyoviy 

qo‘shilmalar identifikatsiya qilinadi. 

Ekspertiza  amaliyotida  infraqizil  spekrometriya  uslublari  va 

vositalari,  neft  mahsulotlari,  moylar,  lak-buyoq  materiallari,  tolalar, 

polimerlar,  plastmassalar,  zoldirli  ruchka  pastalar,  portlovchi  moddalar 

olish  imkonini  beradi.  Ushbu  uslub  yordamida  tasodifiy  hosil  bo‘lgan 

organik  moddalarning  tarkibi  to‘g‘risidagi  malumotni  olish  ayniqsa 

ahamiyatlidir.  

Ashyoviy  dalillarning  sud  ekspertizasi  amaliyotdagi  samarador 

uslub  va  vositalar  qatoriga  spektral  lyuminissensiya  analizini  ham 

kiritish  lozim.  Ushbu  uslub  yoqilg‘i-moylash  materiallarini,  zaharli 

moddalarini 

tadqiq 

etishda 

qo‘llaniladi, 

shuningdek, 

sanoat 

chiqindilarida  uglevodlar  mavjud  bo‘lgan  uchastkalarni,  tarkibi  turlicha 

bo‘lgan shishalarni tabaqalashtirish imkonini beradi.  

Spektral  tahlil,  o‘q  otish  jarayonida  o‘q  stvoldan  chiqayotgan 

paytida  uning  sirti  qirilishi  oqibatida  metallda  hosil  bo‘lgan  juda 

---

 

51 

kichkina  izni  ham,  porox  qurumi  izlarini  va  boshqa  yo‘llar  bilan  topib 

bo‘lmaydigan o‘zga izlarni aniqlash imkonini beradi. 

Ayrim qotishmalar, masalan qo‘rg‘oshin qotishmasi spektral tahlil 

yordamida  tadqiq  etilganida  qotishmaning  markasini,  agar  maxsus 

aralashmalar mavjud bo‘lsa, bu qotishma qaerda ishlab chiqarilganligini 

ham aniqlash mumkin bo‘ladi. Bunday uslub yordamida tarkibi jihatidan 

bir-biriga  juda  yaqin  bo‘lgan  qotishma  va  qo‘shilmalarni  ham  farqlash 

mumkin. Mana shunday tahlil yordamida qiyoslanayotgan ob’ektlarning, 

masalan,  murdadan olingan  mayda zarrachalarning  gumon qilinayotgan 

shaxsga  qarashli  patrondagi  zarrachalarga  o‘xshashligini  va  aynanligini 

aniqlash mumkin.