Loyiha O‘zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik universiteti

E’tibor  qarating!  So‘roq  o‘tkazishning  protsessual-huquqiy 

asoslari  JPK  96-108-moddalari  bilan  tartibga  solinadi.  Gumon 

qilingan  shaxslarni  so‘roq  qilish  tartibi  JPK  109-113-moddalarida 

ko‘rsatilgan.  Guvoh  va  jabrlanuvchilarni  so‘roq  qilish  tartibi  va 

usullari JPK 114-124-moddalarida qayd qilingan. 

---

 

263 

 

Kriminalistik taktik uslublarni qo‘llash nuqtai nazaridan guvoh va 

jabrlanuvchilarning protsessual holati va huquqlari deyarli bir xil bo‘lib, 

ularning  holatlari  o‘xshashligi  sababli  bir  usulda  so‘roq  qilinadi.  Lekin 

ushbu  protsessual  shaxslarning  holatlarini  ba’zi  tomonlari  e’tiborga 

olinib  ularni  so‘roq  qilishda  turli  uslubni  qo‘llash  mumkin.  Jumladan, 

gumon  qilinuvchiga  nisbatan  jinoyat  ishi  yuzasidan  hali  aniq  va  asosli 

isbotlar  bo‘lmaganligi  uchun  uni  faqat  gumon  qilingan  shaxs  sifatida 

so‘roq qilinadi. Ayblanuvchi esa tergovchining unga nisbatan to‘plangan 

dalillari  asosida  ayblanuvchi  sifatida  so‘roq  qilinadi  va  taktik  uslublar 

mana shu holatlarga asosan qo‘llaniladi. 

Guvoh  bilan  jabrlanuvchining  protsessual  holati  deyarli  bir  xil, 

huquq va burchlari ham o‘xshash. Lekin ayrim holatlar mavjudki, guvoh 

bilan  jabrlanuvchi  orasida  ba’zi  bir  farq  ham  bordir.  Jumladan, 

jabrlanuvchi jinoyat oqibatidan bevosita  moddiy,  ma’naviy va jismoniy 

zarar ko‘radi, shuning uchun tergov natijasidan bir muncha manfaatdor. 

So‘roq  jarayonida  jabrlanuvchi  ko‘rsatuv  berishda  voqeani  to‘g‘ri 

va  ob’ektiv  yoritishiga  uning  shaxsiy  adovati  va  psixologiyasi,  ya’ni 

ruhiy  holati  ta’sir  etishi  mumkin.  Guvohda  esa  bu  xususiyatlar 

bo‘lmaganligi uchun odatda xolis ko‘rsatuv beradi. 

So‘roq qilinuvchi shaxslar ko‘rsatuvlarining shakllanishi murakkab 

jarayondir,  chunki  uni  yuzaga  kelishida  his  eta  bilish  va  mantiqli 

fikrlashning  turli  shakllari  ishtirok  etadi.  SHu  sababli  so‘roq  qilishda 

shaxsning  ruhiy  holatini,  xususiyatlarini  nazarda  tutgan  holda  taktik 

uslublarni qo‘llab, jinoyat ishiga tegishli ma’lumotlarni olish mumkin. 

Ko‘rsatuvni  qanday  hosil  bo‘lishini,  uning  psixologik  asoslarini 

bilish  tergovchiga  taktik  uslublarni  to‘g‘ri  qo‘llashga  yordam  beradi. 

Gumon  qilinuvchi  va  aybdor,  guvoh  va  jabrlanuvchilarning  jinoyat 

ishida  tutgan  turli  protsessual  holati  hamda  tergov  qilinayotgan 

shaxsning jinoyatdagi roliga qarab ularni so‘roq qilishda farqlar mavjud. 

Ammo ko‘rsatuvlarning tashkil topishida o‘ziga xos umumiy psixologik 

qonuniyat ham bor, albatta. Tergov qilinayotgan jinoyat holatlarini qabul 

qilish,  xotirada  saqlab  qolish  va  gapirib  berish  jarayoniga  ta’sir 

ko‘rsatuvchi ob’ektiv va sub’ektiv faktorlar guvoh va ayblanuvchiga bir 

xilda  ta’sir  etishi  mumkin.  Jinoyatchi  o‘zini  va  shu  bilan  birga 

ishtirokchilarning  voqea  sodir  bo‘lgan  joyda  bo‘lgan  shaxslarning