Loyiha O‘zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik universiteti

 
Kriminalistik muallifshunoslik tekshiruvi 
Hujjat matnlarining muallifini aniqlash masalasi kriminalistik 
muallifshunoslik tekshiruvi vakolatiga tegishli bo‘lib, xatshunoslik 
ekspertizasini o‘tkazishda uning mazmuniga tegishli bo‘lgan sifat 
belgilari og‘zaki nutq xususiyatlarini tadqiq etish asosida shakllanadi. 
Dastxatni aynan yozgan shaxs aniqlansa-da nutq, uning mazmuni 
ikkinchi shaxsga tegishli bo‘ladi, ya’ni biri aytib turadi, ikkinchisi esa 
yozadi. 
Sud va tergov amaliyotida shaxsi noma’lum (anonim) xatlar, 
muallifi noma’lum bo‘lgan adabiy va ilmiy asarlar (bunga qo‘lda 
yozilgan matnlar bilan birga pechatlash vositasida bajarilgan hujjatlar 
ham kiradi) ning muallifini aniqlashga zarurat tug‘iladi.
Ba’zida jinoyatchi o‘z maqsadini amalga oshirish uchun 
jabrlanuvchiga zo‘rlik yoki tahdid ishlatib, ma’lum mazmundagi xatni 
yozishga uni majburlaydi, matnning mazmunini aytib (diktovka qilib) 
turadi. Bu holda xatni bajaruvchi shaxsning qo‘lyozmasidagi umumiy va 
xususiy belgilar uning dastxatini aks ettirsa-da, matnning mazmuni 
undagi og‘zaki nutq belgilarini aks etishi hujjatning muallifi boshqa 
ekanidan xabar beradi. 
Xatdagi og‘zaki nutq belgilari muallifning umumiy saviyasini 
belgilaydi. Bularga nutqning xususiyati, so‘z boyligi darajasi, so‘zlarni 

---

122 
o‘z o‘rnida ishlatilishi, jumla tuzilishi, so‘zlashuvda saqlangan sheva va 
xorij so‘zlar-iboralarni qo‘llash, grammatik, orfografik, leksik va boshqa 
xususiyatlar kiradi. 
Hujjatlarning matn-mazmunini tekshirish masalasiga kriminalistik 
xatshunoslik sohasidagi mutaxassislar bilan bir qatorda tilshunoslar, 
filologlar va tekshiriluvchi matnning mazmuniga oid tegishli 
mutaxassislar jalb etiladi va ularning hamkorligida hal etiladi. 
Muallifshunoslik 
ekspertiza 
tekshiruvining 
asosini 
inson 
so‘zlashuv nutqining shakllanishi, ma’lum bilimlar tizimi asosida 
rivojlanishi, 
mukammallashishi 
va 
insonning 
individual 
nutq 
xususiyatlarining xatda aks etish qonuniyatlari tashkil qiladi. 
Kriminalistika 
muallifshunoslik 
matnni 
identifikatsiya 
nazariyasini, lingvistika, psixologiya, sotsial lingvistika, psixolingvistika 
bilimlarining ayrim nazariy holatlari bilan bog‘liq ravishda tahlil etib, 
muallifni aniqlash vazifasini bajaradi. 
Kriminalistik muallifshunoslik ekspertiza ob’ektlari qatoriga turli 
hujjatlarning qo‘lyozma, shuningdek, pechatlash vositasida bajarilgan 
matnlar, ko‘paytirilgan poligrafiya mahsulotlari kiradi. Matn so‘z 
birikmalari va jumlalari yig‘indisidan iborat bo‘lib, ma’lum ma’no-
mazmunni ifoda qilmog‘i zarur. 
Muallifshunoslik ekspertizasini o‘tkazish uchun xatshunoslik 
tekshiruviga o‘xshash taqqoslash uchun xat namunalari zarur bo‘ladi. 
Xat namunalari muallifi noma’lum jinoyat ishiga aloqasi bo‘lgan,