Loyiha O‘zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik universiteti

E’tibor qiling! Yo‘l-transport hodisasi yuz bergan joyni 
ko‘zdan kechirish.
YTH yuz bergan joyni ko‘zdan kechirish o‘ziga 
xos xususiyatga ega. Olingan natijalar tekshirilayotgan voqeani 
tiklash, hodisa mexanizmi to‘g‘risida tasavvur hosil qilish va uning 
sabablarini aniqlash imkonini beradi. Uning spetsifikasi ushbu tergov 
harakatlari amalga oshirilayotgan sharoitlar bilan belgilanadi. Ushbu 
sharoitlar yo‘l harakatining o‘ta zichligi tufayli holatning o‘zgarishi va 
izlarning yo‘q bo‘lib ketishi xavfining kattaligi bilan ajralib turadi. 
Harakatni to‘xtatish esa avtomagistrallarida boshqa xavfli vaziyatlarni 
keltirib chiqarishi mumkin. Bu kabi tez-tez bo‘lib turadigan majburiy 
o‘zgarishlar tergovchi uchun doimo ortiqcha qiyinchilik tug‘diradi. 
Mana shundan kelib chiqqan holda YTHlari to‘g‘risidagi har bir 
xabarga darhol munosabat bildirish va avariya yuz bergan hududda 
yo‘l harakatini tez va to‘g‘ri tashkil etish: xavfli hududni aylanib 
o‘tilishini ta’minlash, ogohlantiruvchi belgilar o‘rnatish va shu kabilar 
zarurligi talab etiladi.
 

---

454 
hisoblanadi. Biroq, ko‘zdan kechirish boshlanguniga qadar hodisa yuz 
bergan joyni o‘zgarishsiz saqlashga hamisha 
ham 
muvaffaq 
bo‘linavermaydi. Bunday o‘zgarishlarga ko‘pincha avariya natijasida 
jabr ko‘rgan transport vositasidagi yo‘lovchilarga tibbiy yordam 
ko‘rsatish zarurati sabab bo‘ladi, negaki, bu ishni bajarish uchun 
avtomashina oynalarini sindirishga, eshiklarini sug‘urib olishga to‘g‘ri 
keladi. Avariyada ishtirok etgan avtomashinalarni yo‘lning transport 
vositalari harakatlanadigan qismidan boshqa joyga olish ehtiyoji 
ularning bu erda turishidan yo‘ldagi holatning murakkablashishi, 
ayniqsa, yo‘lda transportning normal harakatlanishiga xavf solishi va 
shu kabi boshqa sabablardan kelib chiqadi. 
Jabrlanganlarga yordam ko‘rsatish hodisa sodir bo‘lgan joyga etib 
kelgan YHXX xodimlarining birinchi galdagi vazifasidir. Basharti, 
jabrlanuvchi davolash muassasasiga jo‘natilguniga qadar yo‘lning 
transport vositalari harakatlanadigan qismida yotgan bo‘lsa, u yotgan joy 
va gavdasining holati tegishli tarzda qayd etiladi (chiziladi, masalan, 
bo‘rda asfaltga chiziladi va shu kabilar). 
YHXX xodimlari tergovchi etib kelguniga qadar YTHda ishtirok 
etgan transport vositalarining haydovchilarini ushlash, ularning 
haydovchilik guvohnomasini va boshqa hujjatlarini, masalan, yuk 
tashish huquqini beruvchi hujjatlarini, transport vositalarining texnik 
pasportlari va boshqa shu kabilarini olib qo‘yish chora-tadbirlarini ham 
ko‘rishlari kerak. Izlarning saqlab qolinishiga alohida e’tibor qaratish 
lozim. Negaki, izlar ob-havo sharoitlari, yo‘lda yuzaga kelayotgan holat 
va boshqa shu kabilarning ta’siri natijasida yo‘qolib ketishi turgan gap. 
Ko‘zdan kechirish boshlanguniga qadar tergovchi shohidlardan 
so‘rash orqali voqea qanday yuz berganini, moddiy holatga qanday 
o‘zgarishlar kiritilganligini umumiy tarzda aniqlaydi. Basharti, 
haydovchi avariya aybdori bo‘lib, hodisa sodir bo‘lgan joydan 
yashiringan bo‘lsa, avariyada ishtirok etgan transport vositasining turi, 
rusumi va rangini, qoidabuzar qochib ketgan yo‘nalishni aniqlash juda 
muhim. Bu qidiruvni «issig‘ida» tashkil etishga yordam beradi. Qidiruv 
hodisa yuz bergan joyni ko‘zdan kechirish bilan bir vaqtda olib boriladi. 
Hodisada ishtirok etgan haydovchilar mast degan shubha paydo bo‘lsa, 
ularni YHXX xodimlarining hamrohligida qondagi alkogol tarkibini 
aniqlash maqsadida tibbiy tekshiruvga yuborish lozim. 
Tergovchi YTHning umumiy manzarasi bilan tanishib, ko‘zdan 
kechirishning chegaralarini belgilaydi va shu chegaralar doirasida 
qo‘riqlash ta’minlanadi. Ko‘zdan kechirish boshlanguniga qadar hodisa 

---

455 
yuz bergan joydan shatak yordamida tortilgan transport vositalarining 
qaerda turganligini, ular dastlab yo‘lning transport vositalari 
harakatlanadigan qismining qaerida turganligini ko‘rsatuvchi belgilar 
bor-yo‘qligini, kasalxonaga jo‘natilgan jabrlanuvchining turgan joyi va 
gavda 
ko‘rinishi 
hamda 
boshqa 
shu 
kabilar 
belgilangan-
belgilanmaganini aniqlash ham muhim ahamiyatga ega. 
Ko‘zdan kechirishni yo‘lning transport vositalari harakatlanadigan 
va yo‘l harakatini tezda tiklash talab qilinadigan qismidan boshlash 
kerak. Bunda harakatlarning ketma-ketligi yuzaga keladigan vaziyatga 
bog‘liq bo‘ladi. Eng avvalo, izlarga putur etishi yoki ular yo‘q bo‘lib 
ketishi xavfi mavjud va avtomagistral bo‘ylab transport zich harakat 
qiladigan joylar ko‘zdan kechirilishi kerak. Agar yo‘l harakati 
qoidalarini buzgan haydovchi hodisa yuz bergan joydan mashinada 
g‘oyib bo‘lgan bo‘lsa, ko‘zdan kechirishni haydovchining yo‘nalishini 
ko‘rsatuvchi izlar orqali topilishi mumkin bo‘lgan joydan boshlab, shu 
yo‘nalish bo‘yicha qidiruvni tashkil etgan ma’qul. 
Yo‘lning transport vositalari harakatlanadigan qismini ko‘zdan 
kechirish jarayonida uning profilini (balandliklari, pastliklari, burilish 
joylari va shu kabilarini), yo‘l ishoralari va belgilarining bor-yo‘qligini, 
yo‘l yoqasini, to‘siqlarni, transport vositalari harakatlanadigan qismining 
kengligi va shu kabilarni albatta qayd etish shart. Ushbu ma’lumotlarni 
hisobga olgan holda keyinchalik hodisaning har bir qatnashchisi 
yo‘lning mazkur qismini ko‘z bilan qamrash va YTHning oldini olish 
uchun qay darajada imkoniyatga ega bo‘lganligiga baho beriladi. 
Fildirak qoplamasining shakli aks etadigan va ko‘pincha YTH yuz 
bergan joyda topiladigan izlarga qarab, ushbu izlarni qoldirgan 
avtomashinaning rusumi, modeli aniqlanadi. Mana shu ma’lumotlar 
yashiringan haydovchilar va transport vositalarini qidirishga yordam 
beradi. 
Transport vositalarini ko‘zdan kechirish. Transport vositasini 
ko‘zdan kechirishni avariya natijasida putur etgan joydan boshlash 
lozim. Bunda transport vositalarida mavjud bo‘lgan boshqa izlar: qon 
izlari, bo‘yoq zarrachalari, trasologik izlar va boshqa shu kabilarga 
ziyon etkazmaslik yoki ularni yo‘q qilib yubormaslik uchun 
ehtiyotkorlik talab qilinadi. 
Putur etgan joy qaerda joylashganligi, shakli, o‘lchami ko‘rsatilgan 
holda bayonnomada batafsil tavsiflanishi lozim. Agar transport 
vositasida qirilgan joylar paydo bo‘lgan bo‘lsa, ularning gorizontal 

---

456 
bo‘ylab 
yo‘nalishini 
ko‘rsatish 
kerak. 
Putur 
etgan 
joylar 
avtomashinaning qaerida ekanligini ko‘rsatishdan tashqari o‘lchash yo‘li 
bilan ham qayd etiladi. O‘lchov vositasining bir uchi doimo er sathida 
bo‘lishi kerak. Shu orqali putur etgan joy qanday balandlikda 
aniqlangani ma’lum bo‘ladi. Ko‘zdan kechirilayotgan avtomobil qanday 
holatda ekanligini va undagi putur etgan joylar haqida tasavvur hosil 
qilish uchun umumiy va mukammal suratga tushirish qoidalari bo‘yicha 
fotosuratga olish lozim. Umumiy fotosuratlarda transport vositasining 
har bir tomondan umumiy ko‘rinishi qayd etiladi. Keyin masshtabli 
chizg‘ich bilan har bir putur etgan joy alohida suratga olinadi. 
Murdani ko‘zdan kechirish.YTH yuz bergan joyda murda umumiy 
qoidalarga binoan tekshiriladi. Ayniqsa murdadagi izlar va shikastlarga 
alohida e’tibor qaratish, odam urib ketgan haydovchi yashiringan, 
guvohlar yo‘q bo‘lgan noqulay tergov vaziyati yuzaga kelgan paytda hal 
etuvchi muhim ahamiyatga ega bo‘ladi. Buning uchun kiyim-kechak 
ham, poyabzal ham alohida sinchkovlik bilan tekshiriladi, negaki, ularda 
ko‘p hollarda keyinchalik transport vositasini identifikatsiya qilish 
imkonini beradigan g‘ildirak qoplamasi izlari va boshqa izlar qolgan 
bo‘ladi. 
Hodisa yuz bergan joyda murdani ko‘zdan kechirish natijalarini 
qayd etish vaqtida yo‘lning transport vositalari harakatlanadigan 
qismining qaerida, avariyada ishtirok etgan transport vositasiga, mavjud 
izlarga (murdani sudrash, tormoz izlari va shu kabilar) nisbatan qaerda 
ekanligini aniq ko‘rsatish muhimdir. Bu hodisa mexanizmini tiklash 
imkonini beradi. Murdaning gavdasi, kiyim-kechagining holati, ulardagi 
izlar va putur etgan joylar ham qayd etiladi. Ko‘zdan kechirish 
jarayonida barcha manzara fotosuratga olinadi, o‘lchanadi. Natijalar 
bayonnomaga batafsil yoziladi. Murdadagi putur etgan joylar, ularning 
lokallashgani, og‘irlik darajasi va murdaning kiyim-kechaklaridagi 
izlarga qarab, zarba avtotransportning qaysi qismi bilan etkazilganligi, 
zarbning kuchi, yo‘nalishi va boshqa shu kabilar to‘g‘risida xulosaga 
kelish mumkin. 
Yo‘l-transport hodisasida qatnashgan haydovchilarni so‘roq qilish. 
So‘roq qilishdan oldin haydovchining shaxsini aniqlash va hujjatlari: 
haydovchilik guvohnomasi, avtomashinaning texnik pasporti, yuk 
tashishga taalluqli hujjatlar, yo‘l varaqalari va boshqa shunga o‘xshash 
hujjatlarini tekshirish zarur. 

---

457 
Piyodalarni (velosipedchilarni) avtomashina urib ketganligi 
to‘g‘risidagi ishlar bo‘yicha jabrlanuvchilarni so‘roq qilish jarayonida 
quyidagilar aniqlanadi: 
1) jabrlanuvchi qay tarzda, qanday tezlikda, qanday jadallikda va 
yo‘nalishda harakat qilgan; 
2) jabrlanuvchi o‘ziga yaqinlashib kelayotgan transport vositasini 
ko‘rganmi va agar ko‘rgan bo‘lsa, u qaysi tomondan va taxminan 
qanday tezlikda harakat qilgan; 
3) jabrlanuvchi transport vositasi kelib urilganda qaerda turgan; 
4) kelib urilgan transport vositasining turi, rusumi, modeli, rangi 
qanday edi va agar u voqea sodir bo‘lgan joydan yashiringan bo‘lsa, 
qaysi yo‘nalish bo‘ylab ketgan. 
YTHga shohid bo‘lgan guvohlarni so‘roq qilish. Yo‘l harakati 
xavfsizligi qoidalarini jinoiy tarzda buzilganiga guvoh bo‘lgan shaxslar 
doirasiga hodisada ishtirok etmagan, biroq, avariya joyiga bevosita 
yaqin turib, uni kuzatishi mumkin bo‘lgan piyodalar, yo‘lovchilar, 
transport vositalarining haydovchilari kiradi. Harakat xavfsizligi ustidan 
nazoratni 
amalga 
oshirish 
bo‘yicha zimmasidagi vazifalarni 
bajarayotgan YHXX xodimlari ham hodisa shohidlari bo‘lishi mumkin.