Loyiha O‘zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik universiteti

Esda tuting! 
Ko‘rsatuvning 
shakllanish bosqichlari
quyidagilardan 
iborat: 
a) hodisa va uning ayrim qismlarini idrok qilish; 
b) eshitgan, ko‘rgan ma’lumotni xotirada saqlab qolish; 
v) tiklash, ya’ni so‘roq qilish vaqtida so‘zlab berish. 

---

264 
harakatlariga bog‘liq holda aniq holatlarni umumiy psixologik qonuniyat 
asosida idrok qiladi va esda saqlab qoladi. 
Hodisaning bir zumda bo‘lib o‘tishi, eshitish va ko‘rishning 
noqulayligi va kamchiligi, xotiraning o‘ziga xosligi va shunga o‘xshash 
ob’ektiv va sub’ektiv omillar, jinoyat holatini kim idrok qilishidan 
(guvohmi yoki ayblanuvchimi) qat’i nazar, o‘z ta’sirini ko‘rsatadi. 
SHuning uchun guvoh va jabrlanuvchigina emas, balki gumon qilingan 
va ayblanuvchini so‘roq qilishda ham ko‘rsatuvning shakllanishidagi 
umumiy psixologik qonuniyatni e’tiborga olmoq lozim. Insonda hodisa 
yoki voqeani idrok qilish vaqtidan to sudda shu to‘g‘rida guvohlik 
bergunga qadar bo‘ladigan ruhiy o‘zgarishlarni uch bosqichga bo‘lish 
qabul qilingan. Ruhiy protsesslarning barqaror bo‘lishi, vaqt bo‘yicha 
farq qilishi, mazmuni, kechish jadalligi bunga asos qilib olingan. Bular 
ko‘rsatuvning shakllanish bosqichlari deyiladi.
Har qaysi aniq ko‘rsatuvni tashkil topishi uchun yuqoridagi 
bosqichlarning bo‘lishi shart emas, qator holatlarda ularning ayrimlari 
tegishli ob’ektiv va sub’ektiv sharoitlarga ko‘ra yuzaga kelmasligi 
mumkin. Ko‘rsatuvning tashkil topish jarayoni qanday turga bo‘linmasin 
yuqorida umumiy e’tirof etilgan uch bosqichdan voz kechishi mumkin 
emas. 
A. Voqea, hodisa va predmetlarni idrok qilish.
Ko‘rsatuv so‘roq qilinuvchining bergan dalillarini idrok qilishdan 
boshlansa, kriminalistikada esa so‘roq qilinuvchi o‘zi idrok qilgan voqea 
va hodisa jinoiy huquqiy xususiyatga ega ekanligini tushunib etgandan 
so‘ng boshlanadi. Psixologik ko‘rsatuv tashkil topish vaqtiga ko‘ra, 
tergovdagi ko‘rsatuvdan oldin yuzaga keladi, ya’ni guvoh dastlab 
voqeani idrok qiladi, so‘ngra esa uning navbatdagi tergov uchun 
ahamiyatli ekanligini tushunib etadi. 
Tashqi olamni idrok qilishning oddiy shakli his etishdan 
boshlanadi. His etish bu real olamdagi predmet va hodisalarning sezgi 
organlariga bevosita ta’siri natijasida yuzaga kelgan ayrim sifat va 
xususiyatlarning oddiy ifodasidir. His etish ob’ektiv borliqning sezgi 
organlarimizga ta’sirining natijasi bo‘lib, u boshlang‘ich psixologik 
bilish protsessi hisoblanadi. 
Tashqi moddiy olam predmetlarini his etish, ko‘rish, eshitish, teri 
orqali sezish, ushlab ko‘rish sezgi organlarimizga ta’sir etish yordamida 
yuz beradi. His etish orqali biz predmetlarning rangi, hidi, ta’mi, 
silliqligi, dag‘alligi va shu kabi xususiyatlarni bilib olamiz. 

---

265 
So‘roq qilinuvchilarning ko‘rsatuvidagi ma’lumotlar ularning 
ongida qayta tiklanganligi sababli ularning hajmi va sifati ob’ektiv va 
sub’ektiv omillar bilan belgilanadi. Predmet va hodisalarni etarlicha 
to‘la va aniq idrok qilishga zehnning normal sharoiti etarlicha qulay 
bo‘lmasligi kabi ob’ektiv omillar ta’sir ko‘rsatadi. 

---

266