Loyiha O‘zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik universiteti

O‘ldirilganlik alomatlari bo‘lgan murda topilganda
tergovchining dastlabki harakatlari 
Hodisa sodir bo‘lgan joyni ko‘zdan kechirish 
Xabardor shaxslarni so‘roq qilish 
Kriminalistik ekspertiza tayinlash 
Zarur hollarda murdani tanib olish uchun ko‘rsatish 
Sud-tibbiy ekspertizasini tayinlash 
Surishtiruv organlariga tezkor qidiruv choralarini ko‘rishni topshirish 

---

357 
Jinoyat ishini qo‘zg‘atish bosqichida unga asos bo‘lgan belgi 
alomatlari, jinoyat oqibati, sodir qilingan usuli bo‘yicha qator tergov 
vaziyatlari hosil bo‘ladi. 
1.
Qotillikning ochiq sodir etilishi, qotil bilan jabrlanuvchi o‘zaro 
bezorilik qilib jarohatlanganligi natijasida o‘lim yuz berganligi. Uy-
ro‘zg‘orda oila a’zolari janjallashishi, rashk va boshqa sabablar 
natijasida, shuningdek zaruriy mudofaa asosida sodir etiladigan 
jinoyatlar. Bunday vaziyatlarda gumon qilinuvchi va jabrlanuvchining 
shaxslari ma’lum bo‘ladi, hodisa joyida va u erda bo‘lgan, eshitgan-
ko‘rgan guvohlardan olinadigan og‘zaki tezkor ma’lumotlar etarli bo‘lib, 
jinoyat hodisasi va uning ayrim holatlari bo‘yicha tegishli tusmollar 
tuziladi. Bunday hollarda tergovning dastlabki bosqichida hodisa joyini 
va murda topilgan joyni ko‘zdan kechirish va kechiktirib bo‘lmaydigan 
tezkor qidiruv choralarini o‘tkazish, gumon qilinuvchini ushlash, sud-
tibbiyot ekspertizasini o‘tkazish kabi choralar ko‘riladi. 
2.
Qotillik 
yashirincha 
(xufyona) 
sodir 
etiladi, 
lekin 
jabrlanuvchining tanasi berkitilmaydi, niqoblash va qotillikka boshqa 
QOTILLIKNI TERGOV QILISHNING DASTLABKI BOSQICHIDAGI TIPIK 
VAZIYATLAR 
Jabrlanuvchi va 
gumon qilinuvchi 
ma’lum bo‘lgan holda 
oshkora sodir etilgan 
qotillik (ko‘pincha 
oilaviy-maishiy 
munosabatlar yoki 
bezorilik zaminida 
kelib chiqqan 
qotilliklar) 
Jabrlanuvchi 
ma’lum, lekin gumon 
qilinuvchi nomalum 
bo‘lgan qotillik 
(ko‘pincha, 
bosqinchilik, 
talonchilik, zo‘rlash 
yoxud bezorilik 
tufayli) 
“Buyurtma” qotil-
lik. Jabrlanuvchi-
ning maqomi, o‘q 
otar quroldan, 
portlatish mos-
lamasidan foy-
dalanilganligi, sodir 
etilgan joy vaqti va 
jinoyatning tax-
miniy sabablari 
shundan dalolat 
beradi. 
Bolalarni 
o‘ldirish 
Sababi aniqlanmagan qotillik 
Odam bedarak 
yo‘qolganda 
(jabrlanuvchi ma’lum, 
ammo gumon 
qilinuvchi nomalum) 
Tanib olinmagan 
murda yoki 
nimtalangan tana 
a’zolari 
topilganda 
Yangi tug‘ilgan 
chaqaloq murdasi 
topilganda 
Yangi tug‘ilgan 
chaqaloq yo‘qolib 
qolganda 

---

358 
jinoyat tusini berilmaydi. Bunday vaziyatlar bosqinchilik, talonchilik, 
ayol-qizlarning nomusiga zo‘rlik ishlatib tajovuz qilish va boshqa 
moddiy g‘arazlik maqsadida sodir etiladigan qotilliklarda mavjud 
bo‘ladi. SHuningdek yuqorida keltirilgan vaziyatlar, ikki jinoiy guruh 
orasida kelib chiqadigan nizolar va buyurtma (qotilni yollash bilan sodir 
etiladigan) jinoyatlarda ham mavjud bo‘ladi. Ko‘rsatilgan vaziyatlarni 
bartaraf qilishlik uchun birinchi navbatda hodisa joyi ko‘zdan 
kechiriladi, ko‘rgan-eshitgan guvohlardan ma’lumot olish, jinoyatda 
gumon qilinuvchilarni aniqlash va qo‘lga olish choralari ko‘riladi. 
Jabrlanuvchining 
murdasi ko‘zdan kechirilib, so‘ngra tibbiyot 
ekspertizasini o‘tkazish bilan o‘lim sababi, vaqti, jinoyat qurollari va 
boshqa masalalar hal etiladi.
 
Tergovning boshlang‘ich davrida 
jinoyatning ayrim holatlari, sub’ektlari, ishlatilgan qurollar va bular 
haqida to‘g‘ri tusmollar tuzib tergov ishini rejalashtirish, kechiktirib 
bo‘lmaydigan tezkor-qidiruv choralarini amalga oshirish, tergov 
natijasini muvaffaqiyatli bo‘lishiga asos bo‘ladi. 
3.
Qotillik yashirincha (xufyona) sodir etiladi, jabrlanuvchining 
murdasi mavjud, shaxsi ma’lum bo‘lib, jinoyat sodir etilish mexanizmi 
noma’lum bo‘ladi. Ko‘zga tashlanadigan zo‘rlik alomatlari bo‘lmaydi, 
o‘lim sababi dastlab aniqlanishicha baxtsiz hodisa, o‘z joniga qasd 
qilish, tasodifiy kasallik natijasida yoki qotillikka boshqa jinoyat tusini 
berish maqsadida niqoblangan vaziyatlar mavjud bo‘ladi. Keltirilgan 
vaziyatlarning har biri yuzasidan tusmollar tuzishda ularga etarli 
alomatlar bo‘lishi va ular o‘zaro bir-birlari bilan bog‘liq bo‘lmog‘i 
lozim. 
4.
Qotillik yashirin, guvohlarsiz sodir etilganda, marxumning 
tanasi, tashqi ko‘rinishi bir muncha o‘zgargan (vaqt o‘tishi, qurol, o‘ta 
rahmsizlik bilan qilinishi va hokazo) bo‘lib, tanib olish ham ancha 
qiyinchilik tug‘diradi. Murda tanasidagi jarohatlarning xususiyatlari 
qotillik jinoyati sodir bo‘lganligidan darak beradi. Mazkur vaziyatni hal 
etishlikda birinchi navbatda sud-tibbiyot sohasidagi mutaxassis 
yordamida murdaning yuz tuzilishi, jarohatlarga biroz tibbiy-jarrohlik 
choralari qo‘llanilib, iloji boricha tiriklik holati sun’iy tiklanadi, 
kiyimlari tartibga keltiriladi, yuzidagi ortiqcha iflosliklar, qon va boshqa 
moddalardan tozalanib so‘ng tanib olishga ko‘rsatiladi. Marhumning 
shaxsi aniqlangach, tusmol yuritish bilan gumon qilinuvchi iziga ham 
tushish mumkin bo‘ladi. Gumon qilinuvchilar ilgari sudlanganlar, spirtli 
va giyohvand moddalarni iste’mol qiluvchilar orasidan qidiriladi. 
5.
Qotillik sodir etilgandan so‘ng, ko‘p vaqt o‘tib, murda chirishi 

---

359 
natijasida marxumning faqat suyak qoldiqlari (skeleti) topiladi. Ba’zida 
marhum 
kiyimining 
ayrim 
bo‘laklari saqlanib qoladi, suyak 
to‘qimalarida jinoyat qurolining izlari, kesilish, yanchilish alomatlari 
saqlanadi. Tergovning dastlabki bosqichida murdaning shaxsi noma’lum 
bo‘ladi, lekin marhumning suyak qoldiqlari topilgan joy, atrof-muhit, 
suyak to‘qimalaridagi jarohat izlari va boshqa alomatlar qotillik jinoyati 
sodir bo‘lganidan darak beradi. Bunday vaziyatda murdaning suyak 
qoldiqlari topilgan joy ko‘zdan kechiriladi, atrof-sharoitlari ham 
tekshiriladi, sud-tibbiyot sohasidagi mutaxassis ishtirokida taxminan 
jinoyat sodir bo‘lgan vaqti, o‘lim yuz bergandan bo‘yon qancha vaqt 
o‘tganligi, o‘limga sabab bo‘lgan jarohatlar va qanday qurol bilan 
etkazilganligi aniqlanadi. IIV axborot markazi bo‘limlaridan bedarak 
yo‘qolgan shaxslar haqidagi ma’lumotlarni mazkur shaxsi noma’lum 
skelet – murdadagi tashqi tuzilish (antropologik) alomatlari bilan 
qiyoslash lozim bo‘ladi. Dastlabki tergov va tezkor harakatlaridan 
olingan natijalar asosida jabrlanuvchi, jinoyatda gumon qilinuvchi 
haqida tegishli tusmollar tuzilib, tergov olib boriladi. 
6.
Qotillik jinoyati sodir etilganidan so‘ng, jabrlanuvchining 
tanasini yashirish, jinoyat izlarini yo‘qotish maqsadida bo‘laklanadi va 
har hil joylarga tashlanadi (berkitiladi). Murdaning ayrim bo‘lagi 
topilishi natijasida qo‘zg‘atilgan jinoyat ishi bo‘yicha mazkur vaziyatni 
quyidagicha hal etish tavsiya qilinadi: topilgan murda bo‘lagi qanday 
holatda, biror material, qog‘oz yoki paketga solinganmi; o‘rash, ip, 
kanaf, bint va boshqalar bilan bog‘langanlik usullari; qotillik va 
bo‘laklash qachon sodir qilingan, jinoyat quroli, bo‘laklash usuli; 
tananing boshqa qismlari topilganda ular bir shaxsniki ekanligi va 
boshqa holatlar ham aniqlanadi. 
7.
Bedarak yo‘qolgan shaxslarning “jinoyat qurboni” degan 
taxmin asosida jinoyat ishi qo‘zg‘atiladi. Bedarak yo‘qolgan shaxsning 
murdasi topilmagan bo‘lib, u haqiqatda qotillik jinoyati qurbonimi yoki 
o‘z ixtiyori bilan kimlardandir yashirindimi (jinoiy javobgarlikdan, biror 
dushmanidan, hayoti xavf ostida bo‘lganidan va h.k), boshqa hududlarda 
yoki kasalxonalarda ismi-sharifini o‘zgartirib yashab, davolanib 
yuribdimi. Bunday vaziyatni hal etishda yuqorida keltirilgan barcha 
holatlar yuzasidan tusmollar tuzilib, tekshiriladi. Murda topilmagan 
hollarda, jinoyat izlari, bedarak yo‘qolgan shaxsga tegishli buyumlar 
topilishi va qotillik haqida etarli ma’lumotlarning to‘planishi “qotillik 
jinoyati sodir etilgan” degan tusmolga asoslanadi. Umuman tergov va 
tezkor choralari ana shu asosli tusmolni tekshirishga qaratilishi lozim. 

---

360 
8.
YAngi tug‘ilgan chaqaloq bolaning murdasi topilishi asosida 
qo‘zg‘atiladigan jinoyat ishlari. Bunday vaziyatda bolani onaning o‘zi 
yoki boshqa unga yaqin bo‘lgan shaxslar tomonidan o‘ldirilgan, degan 
tusmollar hosil bo‘ladi. Dastlab bolaning o‘ldirilish mexanizmi, o‘lim 
sababi, tug‘ilganda tirik edimi yoki o‘lik holda tug‘ildimi, degan 
masalalar hal etiladi. Tergovning dastlabki bosqichida va so‘nggi 
bosqichlarida ham bolaning onasi qidirilmog‘i lozim, chunki tergovda 
hal qilinadigan barcha masalalar va holatlar unga bog‘liq bo‘lib, ishning 
ochilish kaliti ham bolaning onasi hisoblanadi.