Loyiha O‘zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik universiteti

 
 
Identifikatsiya ob’ektlarining tasnifi 
 
Identifikatsiyaviy tadqiqot jarayonida bitta ob’ektdan hosil bo‘lgan 
bir necha izlar, masalan, bahsli qo‘lyozma va gumon ostidagi shaxs 
dastxatining namunasi solishtirib ko‘riladi. Qiyoslanayotgan bu 
ob’ektlarning 
birinchisi 
identifikatsiyalanadigan, 
ikkinchisi 
identifikatsiyalaydigan ob’ektlar hisoblanadi. Masalan, eshikni buzib 
o‘g‘irlik sodir etilgan joyda turli izlar topiladi, gumon qilingan 
shaxsning uyida buzish quroli topilib, undan eksperiment tarzida izlar 
olinadi. Jinoyat izlari va eksperimental izlar qiyosiy tadqiq qilinadi. 
YAshirinib yurgan shaxsni identifikatsiyalash uchun uning fotosurati va 
qo‘lga olingan shaxsning fotosurati qiyoslanib tekshiriladi. 
Ana shu ob’ektlardagi barcha belgilar va xususiyatlar emas, bir-
biriga solishtirish mumkin bo‘lganlari taqqoslanadi. Masalan, jinoyat 
sodir etilgan joydan topilgan hajmli izlar bo‘yicha lomning issiqqa 
bardoshliligi, elektr o‘tkazuvchanligi, zichligi va boshqa xossalari 
o‘rganilmay, uning iz qoldirish xususiyatlari tadqiq qilinadi. 
Identifikatsiyaga oid xossalar ob’ektlarning o‘zaro ta’siridan va 
izning vujudga kelish mexanizmlaridan kelib chiqib aniqlanadi. 
Identifikatsiyalashga imkoniyat beruvchi shart-sharoitlar 
Moddiy dunyodagi predmetlar va hodisalarning o'ziga hosligi, ularning 
takrorlanmasligi 
Moddiy dunyo ob'ektlarining o'zaro aloqadorligi, o'zaro bog'liqligi, aks 
etishga layoqatliligi 
Moddiy dunyo ob'ektlarining nisbiy o'zgarmasligi (barqarorligi) 
Ulardagi o'zgarishlarning ishonchli tahlil qilish imkoniyati 

---

28 
Masalan, avtomashina yurgan yo‘lda g‘ildirakning izi qoladi, 
avtomashina biror to‘siqlikka urilganda radiator, bufer, kuzov va 
mashinaning boshqa qismlarida iz qoladi. 
Identifikatsiyalaydigan ob’ektda uning xossalarini ifodalaydigan 
belgilargina foydali axborot beradi. Faqat o‘sha belgilar o‘rganiladi, 
qolganlari e’tiborga olinmaydi. Masalan, oyoq kiyimning erdagi izlari 
o‘rganilayotganda iz qoldirgan tagcharmning tashqi tuzilishi, zichligi, 
yumshoqligi va boshqa xossalari o‘rganiladi. Tuproqning biologik va 
kimyoviy tarkibi izning shakllanishiga ta’sir etmasa, ular tadqiq 
qilinmaydi. 
Bevosita tadqiqot hamma hollarda ham mumkin bo‘lavermaydi. 
Ba’zi holatlar va funksional-dinamik belgilar identifikatsiya maqsadida 
faqat ularning izlari, tasvirlari bo‘yicha o‘rganiladi. Masalan, yozuv 
mashinkasini identifikatsiyalashda uning o‘zi emas, unda yozilgan matn 
tekshiriladi.
Xotiraviy qiyofalar bo‘yicha identifikatsiya qilishda ko‘rsatuvlar, 
yozma yoki chizma shaklida ifodalangan qiyofasi vositasida shaxsni 
aynan o‘sha qidirilayotgan odam ekanligi hal etiladi.
Aynanlikning protsessual shaklida ham farq bor: tasvirlovchi 
materiallar bo‘yicha identifikatsiya ko‘zdan kechirish va ekspertiza 
o‘tkazishni talab etsa, xotiraviy qiyofa bo‘yicha aynanlikni aniqlash 
so‘roq qilish va tanib olish uchun ko‘rsatish shaklida amalga oshiriladi. 
Ba’zan 
qidirilayotgan 
ob’ekt 
bir 
vaqtning 
o‘zida 
identifikatsiyalanadigan va identifikatsiyalaydigan ob’ekt bo‘lishi 
mumkin. Masalan, jabrlangan shaxsning badanida iz qoldirgan 
avtomashinada ayni vaqtda qon izi qolishi mumkin, barmoq izlarini 
qoldirgan jinoyatchining qo‘lida bo‘yoq zarrachalari topilishi mumkin. 
E'tibor qiling! Identifikatsiyalaydigan va identifikatsiyalanuvchi 
ob'ektlardan foydali ahborotni ajratib olish tadqiqotning dastlabki 
muhim 
vazifasi 
hisoblanadi. 
Zaruriyatga 
qarab, 
identifikatsiyalaydigan va identifikatsiyalanuvchi ob'ektlar bevosita va 
bilvosita tadqiqot qilinadi. Identifikatsiyalanadigan ob'ektdagi 
hossalar o'zgarmagan bo'lsa, u bevosita tadqiq etiladi. Ob'ekt 
o'zgargan bo'lsa, uning identifikatsiyalaydigan belgilari ilgarigi izlari 
orqali, ya'ni bilvosita tekshiriladi. 

---

29 
Identifikatsiyadan foydalanib isbot qilishning maqsadi tergov 
qilinayotgan hodisa bilan bog‘liq ob’ektni topishdan iborat bo‘lib, u 
qidirilayotgan 
hisoblanadi. 
Amalda 
isbotlashning 
vazifasi 
tekshirilayotgan ob’ektlar doirasini mumkin qadar cheklash va ularning 
orasidan qidirilayotgan ob’ektni ajratib olishdan iborat.