Loyiha O‘zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik universiteti

E’tibor qarating! 
So‘roq qilinuvchiga 
ruhiy ta’sir o‘tkazish
 
psixologik qarama-qarshilik vaziyatida, u qilmishning o‘ziga ma’lum 
bo‘lgan voqealari haqida yolg‘on ko‘rsatuvlar berayotgan, tergovchini 
to‘g‘ri yo‘ldan chetlatishga urinayotgan, tergov qilinayotgan 
jinoyatning haqiqiy manzarasini aniqlashga qarshilik ko‘rsatayotgan 
holda qo‘llaniladi. Bunday ta’sir o‘tkazishning mohiyati dalilarni 
ko‘rsatishning eng ta’sirchan shaklini ta’minlovchi taktik usullardan 
foydalanish, so‘roq qilinuvchining sub’ektiv pozitsiyasini o‘zgartirish, 
haqqoniy ko‘rsatuvlar berish zarurligiga uni ishontirishdan iborat.
E’tibor qiling! Psixologik aloqa
– bu so‘roq jarayonida o‘zaro 
munosabatlarning shunday bir darajasiki, unda ishtirok etuvchi 
sub’ektlar bir-biridan chiqayotgan axborotni idrok eta oladi va buni 
istaydi. Psixologik aloqa o‘rnatish tergov harakatini o‘tkazish 
jarayonida ikkala tomon uchun ham qulay bo‘lgan psixologik muhit 
yaratishdan iborat.

---

262 
Ruhiy ta’sir o‘tkazish qonun doirasida amalga oshirilishi lozim. 
Bunda tergovchi ishontirish usulini qo‘llashga alohida e’tiborni qaratishi 
zarur. Mavjud faktlar va dalillarni oldindan tanlab olish va izchil shaklga 
solish, ularni optimal oldinma-ketinlikda keltirish so‘roq qilinuvchiga 
ruhiy ta’sir o‘tkazishning samaradorligini, u qarshi harakat mo‘ljalini 
o‘zaro aloqa mo‘ljaliga o‘zgartirishini belgilaydi. 
So‘roq qilinuvchi berayotgan ma’lumotlarni tergovchi ularni ish 
bo‘yicha aniqlangan holatlar bilan solishtirish orqali tahlil qilishi, ularda 
ichki ziddiyatlarni, ilgari berilgan ko‘rsatuvlarga zid jihatlarni aniqlashi 
lozim. O‘z-o‘zidan ravshanki, ko‘rsatuvlarda mavjud bo‘shliqlar va 
noaniqliklar tergovchi tomonidan yolg‘on ma’lumotlar berish sifatida 
talqin qilinmasligi kerak. Ayrim xatoliklar turli ob’ektiv sabablar 
ta’sirida hatto vijdonli shaxslar bergan ko‘rsatuvlarda ham uchrashi 
mumkin.
So‘roq qilish jarayonida tergov qilinayotgan jinoyat to‘g‘risida 
to‘liq va mutlaqo ishonchli axborot olishni qiyinlashtiruvchi ob’ektiv va 
sub’ektiv omillarni hisobga olish lozim. Ob’ektlarni kuzatish tashqi 
sharoitlari va xususiyatlari ob’ektiv omil hisoblanadi. Bu erda voqeaning 
kutilmaganda va tez yuz berishi, noqulay ob-havo sharoitlari, sershovqin 
muhit, yaxshi yoritilmagan joy va hokazolar nazarda tutiladi. Sub’ektiv 
omillar qatoriga jismoniy nuqsonlar, shuningdek toliqish, stress, 
kasallik, ruhiy holatning buzilishi, mastlik va hokazolar ta’sirida sezgi 
organlari idrok etish qobiliyatining susayishi kiradi. So‘roq qilish 
jarayonida xatoga yo‘l qo‘ymaslik va olingan ko‘rsatuvlarning 
ishonchliligini tekshirish uchun so‘roq qilinuvchining voqeani kuzatish 
sharoitlarini mufassal aniqlash zarur. 
Qonun talabiga ko‘ra, tergovchi so‘roq qilinuvchidan ko‘rsatuv 
olish orqali ma’lumot to‘playdi. Ma’lumki, so‘roq vaqtida olingan 
ko‘rsatuvlar jinoyat ishi bo‘yicha dalil manbaining bir ko‘rinishi 
hisoblanadi, to‘plangan axborotlar esa jinoyatning ayrim holatlarini 
aniqlash uchun xizmat qiladi. Tergov amaliyotida jabrlanuvchi, guvoh, 
gumon qilingan va ekspert mutaxassislarni so‘roq qilish ko‘proq 
uchraydi.