Lotin tili va uning tarixi

               Maqol  va matallar 
1. Aquĭla non captat muscas- Burgut pashshani tutmaydi. 
2. Experientia est optima magistra - Tajriba eng yaxshi ustozdir. 
3.Vita sine litterĭs mors est - Ilmsiz hayot bo'lmaydi. 
Gradus comparationis adjectivorum
. 
(Sifatlarning  qiyoslash darajalari). 
       Lotin tilida ham o'zbek tilidagidek sifatlarning oddiy,qiyosiy,orttirma 
darajalari mavjud.                                                                                                                                                           
Oddiy daraja  -  Gradus positоvus 
Qiyosiy daraja -  Gradus comparatоvus 
Orttirma daraja-  Gradus superlatоvus 
        
 Sifatlatlarning berilish formalari bu oddiy darajadir.Masalan : 
 altus, alta, altum    -   baland 

---

 
47 
 malus, mala,malum -   yomon 
 pulcher,pulchra,pulchrum – chiroyli 
Sifatlarning III-turlanishi: 1,2,3 qo'shimchali sifatlar bo'lishi mumkin.  
Masalan:  brevis (m,f) ;  breve (n)  - qisqa 
                 acer (m); acris (f); acre (n) - o'tkir 
                  felix (m,f,n)  - baxtli 
 Sifatlarning qiyosiy darajasini hosil qilish uchun gen.sing.dan negizi hosil qilinib 
masculinum  va  femininumga  -  ior,  neutrumga  -ius  qo'shimchasini  qo'shish  bilan 
yasaladi. Masalan: 
masc. alti     alt+ior        - balandroq 
fem.    altae  alt+ior        - balandroq 
neut.   alti     alt+ius        - balandroq 
er - qo'shimchasi bilan tugagan sifatlarda quyidagicha : 
Gradus positоvus: niger, gra. grum  - qora 
Gradus comp:  nigrior {m,f} ;   nigrius {n}  - qoraroq 
    
Sifatlarni  boshqa  bir  sifat  bilan  qiyoslashda  "  quam  "  bog'lovchisi,  rus  tilidagi 
"чем"  bo'lovchisi  qo’llaniladi.  O'zbek  tilida  esa  ular  "qaraganda"  ma'nosini 
ifodalaydi.  Masalan:        Aer  levior  est,  quam  aqua.-  Havo  suvga  qaraganda 
yengilroq. 
Agar  "quam"  bog'lovchisi  qo'llanilmasa  lotin  tilida  Ablativus  qo'shimchasini, 
o'zbek tilida esa  chiqish kelishigini ifodalaydi. Masalan: 
                  Aer levior est aqua.  -Havo suvdan yengilroq 
      Sifatlarni  orttirma  darajasini    hosil  qilish uchun  uchchala  jinsda sifat  negiziga 
issim " suffiksini qo'shib so'ngra rod ( us, a, um) qo'shimchalari qo'shiladi.  masc .      
alt + issim  +us        eng baland 
                  fem.         alt + issim  + a         eng baland 
                  neut.         alt+ issim + um       eng baland 
       Nom.sing.da -er- qo'shimchasi bilan tugagan sifatlarni orttirma darajasini hosil 
qilishda  sifatlarga  (uchchala  rodda)  -  rim-  suffiksini  qo'shib  so'ngra  rod 

---

 
48 
qo'shimchalar qo'shiladi. Masalan: 
          masc.  niger + rim + us   eng qora 
          fem.    niger + rim + a    eng qora 
          neut.   niger +rim + um   eng qora 
     Lotin  tilida  bir  qancha  to'liqsiz  sifatlar  ham  mavjud.  Ularning  darajalari 
o'zaklarni o'zgarishi bilan hosil bo'ladi. 
        Gradus positivus 
Gradus  comparatives 
Gradus  superlatives 
bonus, a, um 
yaxshi. 
melior(mas.fem.), melius(neut) 
yaxshiroq 
optĭmus,a,um. 
eng  yaxshi 
malus, a, um 
yomon 
pejor(mas.fem.), pejus (neut) 
yomonroq 
pessĭmus, a, um 
eng  yomon 
magnus, a, um 
katta 
major (mas.fem), majus (neut) 
kattaroq 
maxĭmus, a, um 
eng  katta 
parvus, a, um 
kichik 
minor (mas. fem), minus (neut) 
kichikroq 
minĭmus, a, um 
eng  kichik 
multi, ae, a 
ko’p 
plures (mas. fem), plura (neut) 
ko’proq 
plurĭmi, ae, a 
eng  ko’p 
  Uchinchi turlanishdagi 6 ta sifat ya'ni masculinum va femininum Nom. sing.da - 
ilis-  qo'shimchasiga  ega  bo'lgan  sifatlarni  orttirma  darajasi  Gen.sing.ni 
qo'shimchasini  - lim- suffiksi bilan almashinishi va jins qo'shimchalarini qo'shish 
bilan hosil qilinadi : 
         1.  facilis     -    facil-lim-us,a,um     - eng   oson 
         2. difficilis   -    difficil-lim-us,a,um   - eng  qiyin 
         3. similis     -     simil-lim-us,a,um     - eng o'xshash 
         4. dissimilis  -    dissimil-lim-us,a,um - eng o'xshamas 
         5. humilis     -    humil-lim-us,a,um    - eng  past 
         6. gracilis     -    gracil-lim-us,a,um    - eng kelishgan.