Lotin tili va tibbiyot terminologiyasi fani fe’L. Umumiy ma’lumotlar. Buyruq mayli. Mavzusi

Fe’lning lug‘at shakli

• Fe’llarning lug‘at shakli quyidagi ketma-ketlikda yoziladi:
• 1. Fe’lning aniqlik mayli hozirgi zamon I shaxs birlik soni (praesens indicatīvi actīvi);
• 2. Fe’lning aniqlik mayli o‘tgan zamon I shaxs birlik soni (perfectum indicatīvi actīvi);
• 3. Fe’lning shaxssiz shakli (supīnum);
• 4. Fe’lning hozirgi zamon noaniq shakli (infinitīvus praesentis actīvi).

Fe’lning lug‘at shakli

Tuslanish	Aniqlik mayli hozirgi zamon I shaxs birlik soni (praesens indicatīvi actīvi)	Aniqlik mayli o‘tgan zamon I shaxs birlik soni (perfectum indicatīvi actīvi)	Fe’lning shaxssiz shakli (Supīnum)	Fe’lning hozirgi zamon noaniq shakli (infinitīvus praesentis actīvi)
I	curo davolayapman	curāvi davoladim	curātum davolash	curāre davolamoq
II	misceo aralashtirayapman	miscui aralashtirdim	mixtum aralashtirish	miscēre aralashtirmoq
III	solvo erityapman	solvi eritdim	solūtum eritish	solvĕre eritmoq
IV	nutrio ovqatlantiryapman	nutrīvi ovqatlantirdim	nutrītum ovqatlantirish	nutrīre ovqatlantirmoq

Fe’lning lug‘at shakli

• Bu to‘rt asosiy shakllar lug‘atlarda quyidagicha qisqartirib yoziladi:
• curo, āvi, ātum, āre – davolamoq
• misceo, scui, xtum, ēre – aralashtirmoq
• solvo, vi, solūtum, ĕre – eritmoq
• nutrio, vi, ītum, īre – ovqatlantirmoq

Fe’lning lug‘at shakli

• Hamonki, tibbiyot o‘quv yurtlarida faqat fe’llarning hozirgi zamon (praesens) da tuslanishi o‘qitilar ekan, studentlarga fe’llarni quyidagicha yozish va faqat uchta shaklni o‘rganish tavsiya etiladi:
• curo, ātum, āre – davolamoq
• misceo, xtum, ēre – aralashtirmoq
• solvo, solūtum, ĕre – eritmoq
• nutrio, ītum, īre – ovqatlantirmoq

Fe’lning negizi

• Agar fe’llarning noaniq shaklidan birinchi, ikkinchi va to‘rtinchi turda “-re”, uchinchi turda esa “-ĕre” qo‘shimchasi olib tashlansa, fe’lning negizi hosil bo‘ladi. Masalan:
• I dāre – bermoq da
• II miscēre – aralashtirmoq misce
• III solvĕre – eritmoq solv
• IV audire – eshitmoq audi

Fe’lning buyruq mayli birlik soni (IMPERATĪVUS PRAESENTIS SINGULARIS)

• Buyruq mayli buyurish, so‘rash, iltimos kabi ma’nolarni ifodalab odatda ikkinchi shaxsga qaratilgan bo‘ladi. Buyruq mayli birlik sonini hosil qilishi uchun fe’lning noaniq shaklidan barcha turlarda -re qo‘shimchasini olib tashlash kerak. Masalan:
• I dare – bermoq Da - ber!
• II miscere – aralashtirmoq Misce - aralashtir!
• III solvere – eritmoq Solve - erit!
• IV audire – eshitmoq Audi - eshit!

• III tuslanishdagi quyidagi to‘rt ta fe’lning buyruq mayli birlik soni negizi bilan bir xil bo‘ladi:
• facĕre – qilmoq: fac! – qil
• dicĕre – gapirmoq dic! – gapir
• ducĕre –boshlab bormoq duc! – boshlab bor
• fĕre – olib bormoq fer! – olib bor

Fe’lning buyruq mayli birlik soni (IMPERATĪVUS PRAESENTIS SINGULARIS)