Lot bitumen tog smolasi, qatron uglevodorodlar va ularning azotli, kislorodli, oltingugurtli hamda tarkibida metall tutgan hosilalarining qattiq yoki smolasimon aralashmalari. B

 
3.5.1. Bitumlarni tavsifi 
 
Bitum tarkibiga kiruvchi komponentlar uni kimyoviy va fizikaviy 
xususiyatlariga ta’sir ko’rsatadi. Bitumda asfalten miqdori qo’p bo’lsa bitum 
shuncha qattiq bo’ladi, smolalar bitumni egiluvchanligini va mustaxkamligini 
oshiradi, moylar esa sovuqqa chidamliligini oshiradi. 
Bitumni ekspluatastiya xususiyatlarini kimyoviy tarkibiga bogliqligi asfalten 
va smolalarni nisbati, afsalten va smolalarni yigindisini moylarga bo’lgan nisbati 
shunday xarakterlanadi. Yuqori sifatli, mustaxkam, issiq, va sovuqqa chidamli 
bitumlar tarkibida 23% smola, 15-18 % asfaltenlar va 52-54% moylar bo’ladi. 

A/S =0,5-0,6; (A+S)/M=0,8-0,9 

Bitumni yopishqoqlik xususiyatlarini yaxshilash uchun unga sirtaktiv 

moddalari bo’lgan qo’ndirmalar qo’shiladi. (SPSK). 

Koks (nem. Koks, ing . soke) — tabiiy yoqilgʻilar (toshkoʻmir, neft, torf va boshqalar) yoki ularning qayta ishlangan mahsulotlarini havo ishtirokisiz 950— 1050° gacha qizdirish (kokslash) jarayonida hosil boʻladigan uglerodli qattiq qoldiq. Toshkoʻmirli (domna, quyish pechlarida ishlatiladigan), elektrodli va neftdan olinadigan turlari bor. K. domna ishlab chiqarishda yoqilgʻi va qaytargich sifatida, quymakorliksya, rudalarni aglomeratsiyalashda, polimetall chiqindilarni qizdirib haydashda yoqilgʻi sifatida, elektrodlar ishlab chiqarishda xom ashyo sifatida va boshqa maqsadlarda ishlatiladi.^[1]
Kokslash — qazib olinadigan yoqil-gʻilar (toshkoʻmir va neftni qayta ishlashdan qolgan ogʻir mahsulotlar)ni havosiz muhitda pechda 950—1050° temperaturagacha qizdirib koks va kimyoviy xom ashyo hisoblangan qoʻshimcha suyuq mahsulotlar olish uchun kimyoviy qayta ishlash. Davriy va uzluksiz turlari bor. Davriy K. keng tarqalgan. Toshkoʻmirdan koks olish uchun dastlabki xom ashyo sifatida boyitilgan, maydalangan va bir-biriga aralashtirilgan koʻmirdan foydalaniladi. Koʻmir 250° temperaturagacha qizdirilganda undagi nam bugʻlanadi, gazsimon mahsulotlar (uglerod oksidlari) ajralib chiqadi, 300—450° temperaturagacha qizdirilganda qatronsimon modda ajralib chiqadi, koʻmir yumshoq massa holiga keladi. Bu massa 500—550° temperaturada qattiqlashadi va gʻovak mahsulot — chala koks hosil boʻladi, 750° temperaturagacha qizdirilganda chala koks zichlashadi (undan, asosan, vodorod ajralib chiqadi) va yoriladi, 750° dan yuqori temperaturada chala koks koksga aylanadi. K. jarayoni 13-18 soat davom etadi. K. jarayonida koksdan tashkari koks gazi va sintetik materiallar, lok-boʻyoq va boshqa materiallar, kimyoviy mahsulotlar (toshkoʻmir qatroni, benzol va boshqalar) olinadi (qarang Koks kimyo’si). Neftni qayta ishlashdan hosil boʻlgan ogʻir mahsulotlarni K.da metall kublar yoki maxsus pechlarda kokslab neft kokslari olinadi. Elektrodli kuydirilgan koks kuydirilgan toshkoʻmirni (toshkoʻmir qatronini haydashdan krlgan qoldiqni) ichiga dinas gʻishti terilgan pechlarda K. yoʻli bilan olinadi.^[1]