Лойиҳа Ўзбекистон республикаси адлия вазирлиги тошкент давлат юридик университети

Назорат учун саволлар: 
1. Халқаро молия ҳуқуқи предмети таъриф беринг. 
2. Халқаро молиявий ҳуқуқий муносабатлар деганда нимани 
тушунасиз? 
3. Халқаро ҳуқуқий муносабатларнинг назарий асосидан келиб 
чиқиб, халқаро молиявий муносабатлар қандай трларга бўлинади? 
4. Халқаро молиявий муносабатларннг асосий турларини санаб 
беринг. 
5. Халқаро молиявий муносабатларнин ҳуқуқий принципларини 
санаб беринг. 
6. Халқаро молия ҳуқуқи нормаларининг оммавий-ҳуқуқий 
характери қандай ҳолатларда намоён бўлади? 
7. Халқаро молия ҳуқуқи нормаларининг хусусий ҳуқуқий 
характери қандай ҳолатларда намоён бўлади? 
8. Халқаро молия ҳуқуқи нормаларини қандай квалификация 
қилсак бўлади? 

---

13 
II Боб. Халқаро молия ҳуқуқи принциплари. Халқаро молия 
ҳуқуқи манбалари. 
2.1. Халқаро молия ҳуқуқи принциплари 
Кенг тан олинадиган ва катта юридик кучга эга бўлган умумий 
нормалар принцип деб тан олинади. Улар кўпинча муайян 
тизимловчи 
функцияга 
эга 
бўлиб, 
ҳуқуқий 
тартиботни 
мустаҳкамлашда ташкилий ўринни эгаллайди. Принциплар нафақат 
халқаро ҳуқуқда, балки унинг тармоқларида ва ҳаттоки 
институтларида ҳам мавжуд. Халқаро молия ҳуқуқи ҳам ўзининг 
махсус принципларига эга; улар халқаро ҳуқуқнинг умумий 
принциплари 
ва 
халқаро 
иқтисодий 
ҳуқуқнинг 
махсус 
принципларидан келиб чиқади. 
Халқаро молия ҳуқуқи принциплари халқаро молиявий 
тизимда халқаро ҳуқуқ субъектларининг асосий ҳуқуқ ва 
мажбуриятларини мустаҳкамлайди; бошқа нормаларини яратиш 
учун асос бўлиб хизмат қилади, Халқаро молия ҳуқуқи тизими 
бирлигини таъминлайди, бўшлиқларни тўлдиришга кўмаклашади 
ва ҳ.к. Моҳиятан, ҳар бир принцип бир вақтнинг ўзида ўзига хос 
халқаро-ҳуқуқий институт/субинститут ҳисобланади, чунки ўзида 
принципни очиб берувчи, қисмларга бўлувчи нормалардан иборат. 
Ўзбекистон Ресупбликаси ҳуқуқий адабиётларида халқаро 
молия ҳуқуқи принципларининг таркиби ва мазмунига бўлган ягона 
ёндашув мавжуд эмас. Фикримизча, халқаро молия ҳуқуқида 
(умуман, халқаро ҳуқуқда ва хусусан, халқаро иқтисодий ҳуқуқда) 
икки категориядаги принциплар мавжудлиги тўғрисида гапириш 
мумкин: 

айрим моддий мазмунга эга бўлган принциплар; 

халқаро ҳуқуқнинг бир субъектидан бошқасига, унинг 
шахслари 
ва 
ашёларига 
тақдим 
этиладиган 
шартлар/режимларни тенглаштириш ва таққослаш 
меторди ролини бажарувчи принциплар. 
Биринчи категорияга халқаро молия ҳуқуқининг конвенцион 
ёки одат ҳуқуқий табиатига эга қуйидаги принциплар тегишли: 

миллий молия ва молиявий тизимга нисбатан давлат 
суверенитети принципи (муайян истиснолар билан); 

ташқи савода тўловлар ва ҳисоб-китоблар эркинлиги 
принципи; миллий қонунчиликка мувофиқ халқаро 

---

14 
валюта 
бозорида 
шахсларнинг 
эркин 
иштироки 
принципи; 

тўлов балансининг мувозанати принципи; 

Халқаро Валюта Жамғармаси назорати остида валюта 
курсини эркин танлаш курси; 

товар бозорларида рақобатга қарши восита сифатида 
девальвация 
(валюта 
курсини 
ўзгартириш)дан 
фойдаланишни таъқиқлаш принципи; 

икки томонлама муносабатларда тўлов ҳисоб-китоб 
тизимини эркин танлаш принципи (халқаро молия 
тизимига зарар етказмаган ҳолда); 

кредитлар тақдим этишда камситмаслик принципи; 

давлат ташқи қарзларини қайтариш (ёпиш) принципи; 

ривожланаётган давлатларга имтиёзли кредитлар бериш 
принципи; 

молиявий инқирозларнинг олдини олиш бўйича 
биргаликдаги ҳаракат принципи (жумладан, Халқаро 
Валюта Жамғармаси билан ва/ёки Халқаро Валюта 
Жамғармаси доирасида ҳаракатланиш йўли билан); 

молиявий инқироз ҳолатида молиявий ёрдам бериш 
принципи; 

молиявий 
таваккалчиликка 
нисбатан 
кафолатлаш 
принципи ва ҳ.к. 
Кўрсатилган принциплар мажмуи ихтиёрий ҳисобланади. 
Унга ўзгартиш ва қўшимчалар киритиш мумкин. Деярли ҳар бир 
принципнинг мазмунида муайян истиснолар мавжуд бўлиши 
мумкин бўлиб, улар ҳам ўз-ўзича принцип бўла олади. 
Иккинчи категория принципларга принциплар-методлар 
киради; улар давлатнинг ички ҳуқуқий режимини ёки чет эл 
шахслари ва ашёларининг “бегона ҳуқуқий муҳит”га “кириш” 
шартларини белгилашга ёрдам беради. Шу билан ушбу барча 
принциплар тенг ҳуқуқлиликни таъминлашга “хизмат қилади”. 
Хусусан, уларга қуйидагилар тегишли: 

камситмаслик принципи (мисол учун, кредитларни 
тақдим этганда камситмаслик, икки тарафлама солиққа 
тортишдан озод этганда камситмаслик); 

ишбилармонликнинг анча яхши муҳити режимини 
тақдим этиш; 

---

15 

миллий режимни тақдим этиш принципи; 

преференциялар принципи; 

ўзаролик принципи.
Халқаро ҳуқуқ субъектлари одат ҳуқуқи ва халқаро 
шартномалар 
сабабли 
ушбу 
принципларни 
ҳуқуқий 
муносабатларнинг турли (тор ёри кенг) соҳаларига нисбатан турли 
шаклларда фойдаланишади. Улар халқаро молия ҳуқуқида ҳам 
қўлланилади.