Логопедия фанининг мақсади, вазифалари. Нутқ органларининг тузилиши. Нутқнинг ҳосил бўлиш механизми

Алалияни ўрганишнинг анатомо-физиологик аспекти.
Алалия — марказий характердаги органик нутқ бузилиши. Алалияда бош миянинг айрим пўстлоқ соҳаларида нерв толаларини шаклланишининг орқада қолиши кузатилади. Асаб толалари етишмаган босқичда, яъни нейробласт ўз ривожланишини тўхтатади. Бош мия­нинг бундай шаклланмаганлиги туғма ёки болада нутқ шакллангунга қадарюзага келиши мумкин. Алалияда бош миянинг жароҳатланиши перенатал ёки илк постнатал даврда юзага келиши мумкин.
Бола хаётининг дастлабки уч йили шартли равишда нутқгача бўлган давр деб ҳисобланади. Бунда бош мия пўстлоқ тўқималарининг жадал шаклланиши кечади ва боланинг нутқдан фойдаланиш тажрибаси ҳали жуда кам бўлади. Нутқий функция учун муҳим ҳисобланган мия тизимининг ривожланиши ҳомилалик даврида тугамайди ва бола туғилганидан сўнг ҳам давом этади.
Миянинг ривожланмаганлиги ёки эрта жароҳатланиши нерв тўқималари қўзғалувчанлигининг пасайишига ва асосий нерв жараёнлари ҳаракатчанлигининг ўзгаришига олиб келади. Бу эса бош мия пўстлоғи тўқималарининг иш қобилиятини пасайтиради.
Алалия асосида ётувчи патофизиологик механизмларни ўрганиш, қўзғалувчанлик ва тормозланганлик жараёнларининг инертлигини, бош мия пўстлоғи тўқималарининг юқори даражада функционал заифлашувини кўрсатди (И.К. Самойлова, 1952). Тадқиқотчилар мия пўстлоғида қўзғатувчи ва тормозловчи жараёнларнинг фазовий консентрациясининг етишмаслигини аниқладилар. Алалияли болаларда миянинг электр фаоллигини ўрганиш жараёни, кўпинча чакка-тепа-энса соҳаларида, пешана-чакка ва доминант яримшарнинг чакка шохларида биопотенсиалларнинг аниқ локал ўзгаришларини аниқлаб берди (JI.A. Белогруд, 1971; A.J1. Линденбаум, 1971; Е.М. Мастюкова, 1972).
Сўнгги текширишларнинг кўрсатишича, алалияда иккияримшарлар пўстлоғида кўплаб жароҳатлар, яъни билатериал жароҳатларнинг яққол намоён бўлмаган шакллари кузатилади. Бош миянинг бир томонлама зарарланиши натижасида нутқ ривожланиш бош миянинг соғлом томонининг компенсатор имкониятлари соғлом ривожланаётган ярим шакллар ҳисобига амалга ошиши мумкин. Бош миянинг билатерам жароҳатланишида компенсация имкониятлари мутлақо йўқолади ёки жуда қийинчилик билан амалга оширилади.
Бу холда, бош мия нутқ зоналари жароҳатланишинингтор ўчоқли характерга эгалигиҳақидаги илгари мавжуд бўлган нуқтаи назар тасдиқланмайди.