Logopedik texnologiya fаnidan o‘quv-uslubiy majmua

2. Talaffuz qilish malaka va kо‘nikmalarini shakllantirish bosqichi.

Bu bosqichning maqsadi maxsus tanlangan nutq materiali bо‘yicha bolada tovushni tо‘g‘ri talaffuzini boshlang‘ich bilimlarini shakllantirishdan iboratdir. Tovushlarni nutqqa qо‘yish, nutqda ulardan tо‘g‘ri foydalanish malakalarini shakllantirish, tovushlarni tanlay bilish, о‘zaro almashtirib yubormaslik (tovushlar differensiatsiyasi) aniq masala bо‘lib hisoblanadi. Kо‘rsatilgan masalalarni logopedik ish jarayonida yechish zaruriyati, nutqni talaffuz tomonini ontogenetik egallash qonunidan kelib chiqadi.

Bir qancha tekshirishlar shuni kо‘rsatadiki, u yoki bu tovushni paydo bо‘lish paytidan boshlab to uni tо‘g‘ri talaffuzigacha, to uni nutqqa kiritguncha ancha vaqt о‘tadi. A.N.Gvozdev oradagi bu vaqtni tovushni о‘zlashtirish davri deydi. Bu davr 30-45 va kо‘proq kun bо‘lib о‘ziga xosdir. Oldin yangi tovush eski tovush bilan parallel ravishda ishlatiladi (almashtirilgan tovush), bunda oldingi ya’ni eski tovush yangisiga qaraganda tez-tez ishlatiladi. Keyinchalik yangi tovush tez-tez ishlatiladigan bо‘ladi, bir qancha vaqtdan keyin esa u eski tovushni siqib chiqarib hamma vaziyatda ham о‘zi ishtirok etadi, keyinchalik uni nutqdan umuman siqib chiqaradi va shundan sо‘ng yangi tovushni eski tovush bilan birga differensiatsiya qilish jarayoniga о‘tiladi.
F.F.Rau о‘z ishlarida tovushlarni nutqqa qо‘yishni uch usulini kо‘rsatadi: taqlid (imitativ), mexanik (yordam) va aralash.
Birinchi usul-logopeddan eshitgan tovushga mos qilib bolaning ongli ravishda shu tovush artikulyatsiyasini topishga va talaffuz qilishga urinishiga asoslangan. Bunda bola akustik tayanchdan tashqari kо‘rish, taktil va fikrlash sezgilardan ham foydalanadi. Taqlid usulda asosan artikulyatsion organning holati qanday bо‘lishi kerakligi haqida logoped og‘zaki tushuncha beradi. Izlanuvchanlik sirg‘aluvchi, jarangli tovushlarni postanovka qilishda yaxshi natijalar beradi. Ba’zi bir tovushlar esa, masalan: sonor «r», «l», affrikatlar «ch», til orqa «k», «g», «x» tovushlar kо‘pincha boshqa usuldan foydalangan holda muvaffaqiyatli qо‘yiladi.