gorizontal — korxona uchun an’anaviy bo‘lgan iste’molchilar guruhiga nisbatan mavjud bo‘lgan kengaytirish vositalarini va savdo usullarini qo‘llab (misol uchun, flrmaga oid mahsulotlarni sotish usuli) faoliyatini kengaytirishni nazarda tutadi; mahsulotlar qato- riga o‘xshashini va yangi turlarini qo‘shish yo‘li bilan mahsulotlar nomenklaturasini kengaytirish, ularni korxona yangiliklaridan foydalanib ishlab chiqarish va sotish mumkin bo‘lgan, shuningdek, korxona uchun yangi bolgan bozor segmentlariga faoliyatini yo‘naltirish;
vertikal — korxona o‘z faoliyatini ishlab chiqarish va taqsimlash jarayonining awalgi va keyingi bosqichlariga qarata kengay- tiradi. Vertikal strategiya yaxlit holda o‘sish strategiyasini amalga oshirishning bir shakli bo‘lib, bunda yangi tuzilmalar qo‘shilishi hisobiga korxona kengayadi va uning bozordagi ahvoli o‘zgaradi.
lateral — korxonaning awalgi faoliyat turi bilan bevosita bog‘liqligi bo‘lmagan mahsulotlarning ishlab chiqarish dasturiga kiritilishi; korxonaning an’anaviy va yangi faoliyat sohasi bilan birorta ham bog‘liqligi mavjud emasligi.
Moddiy oqimlarni bashorat qilish
Logistik strategiyani ishlab chiqishdan oldin ikkita bosqichni hosib o‘tish kerak: logistik faoliyatni bashorat qilish va rejalash- linsh.
Logistik faoliyatni bashorat qilish — kuzatuvlarga va nazariy v;iziyatga asoslangan kelajakda yuz berish ehtimoli bo‘lgan voqea tushunchasi; bir yoki bir nechta voqea sodir bo‘lish ehtimoli voki jarayonning taxminiy ahvoli to‘g‘risida asosli mulohaza yuri- tish; kelajak davr to‘g‘risida mulohaza yuritish.
Bashorat qilish — sodir bo‘lishi mumkin bo‘lgan ma’lumotlami olish jarayonidir.
Bashorat qilish tartibi quyidagi bosqichlardan iborat: bashorat obyektlarini aniqlash;
bashorat qilish lozim bo‘lgan obyektlarni tanlab olish;
bashorat qilish muddatini aniqlash: qisqa muddatli, o‘rta muddatli yoki uzoq muddatli;
bashorat qilish modelini (modellarini) tanlash;
bashorat qilish uchun muhim bo'lgan ma’lumotlarni loplash;
bashorat qilish modelini asoslab berish;
oldindan aytib berisnni tuzish;
X) natijalami kuzatish
Bashorat qilishda turli usullar qo‘llaniladi. Oldindan aytib iK-rish usullari — bu kelajakdagi berilgan vaqt oralig'ida sodir hn'lish ehtimoU bo‘lgan voqea rivojini aniqlash va ularni pul yoki mahsulot ifodasida belgilashning turli usullaridir. Ular, odatda,
o /iga xos maqsadda foydalanish uchun ishlab chiqiladi, shuning uchun barcha mavjud usullarga to‘liq tushuncha berish imkoniyati \-o‘q. Odatda, murakkab tuzilmaga ega standart usullardan foyda- i.miladi. Bashorat qilish usullari, jumladan reprezentativ so‘roq
«‘(qazish va ekspertlar so‘rovlari natijasiga asoslanishi mumkin.
11; i re ha usullar quyidagi asosiy guruhlarga ajratiladi: mantiqiy-iqtisodiy usullar — oldindan aytib berish korxo- iilining awalgi va hozirgi bcsqichida (prognoz tuzilishi vaqtida) rivojlanish yo‘nalishining atroflicha tahliliga asoslanib, yuz berishi mumkin boMgan ijtimoiy-iqtisodiy sharoitlar va faktorlarning (narxlar o‘zgarishi, aholi sonining o'sishi, assortimentlar o‘zga- rishi, bozorga yangi tovarlar ch.qishi) o‘zgarishini hisobga olgan holda mantiqiy baholash va mulohaza yiimish shaklida tuziladi. Bashorat qilish ekspert baholash xususiyatiga ega. Ekspert baholash maxsus tartibda amalga oshiriladi, baholashda hech qachon, tajri- basi va malakasidan qat’iy nazar, bitta mutaxassis fikriga ishonish mumkin emas. iqtisodiy — matematik usullar — matematik statistika usulla- riga asoslangan. Aksariyat hollarda iqtisodiy-matematik modellashtirish usulidan foydalaniladi. Bunday holda prognoz bir-biri bilan bog‘liq ravishda o‘rganilayotgan voqeaning asosiy aloqalarini va qonuniyligini aks ettiruvchi son bilan hisoblangan ko‘rsatkichlar tizimini ifodalovchi modelning sotilishi asosida tuziladi.
me’yoriy usullar — me’yorlar tizimiga va oqilona foydalanish me’yorlariga asoslangan. Bu kabi yondashishda kelajakdagi bir- muncha vaqtga tovaming aniq turidan oqilona foydalanish me’yori mo‘ljal qilib olmadi. Erishilgan iste’mol darajasi solishtirilib, ma’qul darajaga erishishni ta’minJovchi savdo o'sishi mumkin bo‘lgan sur’atlari hisoblanadi. Shuni ta’kidlash lozimki, me’yoriy usul faqatgina o‘rta muddatga va uzoq muddatga prognoz qilinganda qo‘llaniladi (besh yil va undan yuqori). Kelgusi yilga prognoz qilishda, ayniqsa, yillik buyurtmalarni asoslab berishda mazkur usuldan foydalanish mumkin emas.
Bashorat qilish reja ishlab chiqishdan oldingi bosqich hisoblanadi va moliya-xo'jaiik faoliyati masalalari bo‘yicha qarorlar tuzishda qo‘shimcha manba bo‘lib xizmat qiladi.
