Logistika

10. l-rasm. Materiallarga bo‘lgan har xil turdagi ehtiyojlarning o‘zaro ta’siri.




Misol. Materiallar joylashishining bitta nuqtasida ham birlamchi, ham ikkilamchi ehtiyojlar o'rinli bo'lsin. Bu holatda ham mahsulot ishlab chiqarishda qo‘llaniladigan detallar (ikkilamchi ehtiyoj), ham kelib tushadigan yig‘uv birliklari (birlamchi ehtiyoj) to‘g‘risida gap ketmoqda.

JO. 1-jadval

Ehtiyot qismlarga bo‘lgan brutto va netto ehtiyojlarning hisobi (dona)

Ko‘rsatkichlar	Ko‘rsatkichlarning davr bo‘yicha o‘zgarishi						Jami
	1	2	3	4	5	6
Ehtiyot qismlarga bo'lgan ehtiyoj	80	40	40	30	40	40	270
Ikkilamchi ehtiyoj	160	120	180	90	120	160	850
Brutto ehtiyoj	240	160	220	120	160	200	1100
Mavjud zaxiralar	450	210	50	0	0	0	450
Netto ehtiyoj	-	-	170	120	160	200	650

10.1-jadvaldan ko‘rinib turibdiki, brutto ehtiyoj birlamchi va ikkilamchi ehtiyojlardan kelib chiqqan holda aniqlanadi. Omborda 450 dona material mavjud. Netto ehtiyoj 650 donadan (1100—450) iborat. Ma’lum muddatda netto ehtiyojni aniqlash uchun ombordagi zaxiralar, uni qoniqtirishga zarur bo‘lgan zaxiralar hajmi ayirib tashlanadi. Shunday qilib davrlar bo‘yicha quyidagi natijalar kuzatiladi: birinchi davr — netto ehtiyoj mavjud emas, chunki ombordagi zaxiralar brutto ehtiyojdan oshib ketgan; ikkinchi davr — netto ehtiyoj mavjud emas, davr boshiga ombordagi zaxiralar 210 donadan iborat (450—240); uchinchi davr

• 
  mavjud zaxiralar 50 donadan (210—260) va netto ehtiyoj 170 donadan (220—50) iborat.
  

4. 
   Xaridni rejalashtirish
   

Sotib olib g‘amlash logistikasining samarali faoliyatini tashkil etish uchun mahsulot ishlab chiqarish uchun qanday materiallar kerakligini aniqlash, rahbar xodimlar va bo‘limlar faoliyatini nuivofiqlashtirishni ta'minlovchi sotib olib g‘amlash rejasini lu/.ishni bilish zarur.

Sotib olib g'amlashni rejalashtirish jarayonida quyidagilarni nniqlash kerak:

1. 
   qanday materiallar talab qilinishini;
   
2. 
   mahsulot ishlab chiqarish uchun zarur bo'lgan material iniqdori;
   
3. 
   ularga ehtiyoj paydo bo‘ladigan vaqtni;
   
4. 
   mol yetkazib beruvchilarning imkoniyatlari;
   
5. 
   korxona omborlarining talab etiladigan maydoni;
   
6. 
   sotib olib g'amlash xarajatlari;
   
7. 
   korxonaning ba’zi bir detallarini mustaqil ishlab chiqarish ni ikoniyat lari.
   

Mehnat vositalari bilan korxonaning ta’minlash jarayonida ja- vob qilinishi lozim bo'lgan asosiv masalalar an’anaviydir va ular Ui’minot mintaqasidan kelib chiqadi:

• 
  nimalarni sotib olish kerak;
  
• 
  kimdan sotib olinadi;
  
• 
  qanday shartlar bilan xarid qilinadi.
  

An’anaviy masalalarga logistika o‘zining talablarini ham qo‘- shimcha qiladi:

• 
  sotib olib g‘amlashning qanday qilib ishlab chiqarish va sotish bilan bog'lash kerak;
  
• 
  korxona faoliyatini qanday qilib tizimli ravishda mahsulot yetkazib beruvchilar bilan muvofiqlashtirish kerak.
  

Sotib olib g‘amlash logistikasining masalalari doirasi ushbu ftoliyatlar doirasida qilinadigan masalalar va bajariladigan ishlarning xususiyatlarini belgilaydi.

Xarid logistikasiga oid bo‘lgan vazifaiar va ishlarni ко‘rib chiqanuz.

1. 
   Moddiy resurslarga bo'lgan taiablarni aniqlash.
   

Moddiy resurslarga bo'lgan taiablarni aniqlash jarayonida moddiy vosita resurslarini ichki firma iste’molchilari bilan uyg'unlashtirish zarur bo'ladi.

Undan so'ng moddiy vositalar resurslariga bo'lgan talablarning hisob-kitobi bajariladi.

Bunda og'irligiga, hajmiga va yetkazib beriladigan yuklarning boshqa ko'rsatkichlariga, shuningdek, yetkaziladigan narsalarga xizmat ko‘rsatish talablari belgilanadi.

So‘ng reja va jadvallar hamda ro‘yxatdagi hamma yoki guruhlar uchun ishlab chiqiladi.

Iste’mol qilinadigan moddiy resursiar natijasida «sotib olish kerakmi yoki yasashmi» degan masala hal etiladi.

2. 
   Xarid bozorini tadqiqot qilish.
   

Xarid qilish bozorining tadqiqoti mahsulotni yetkazib beruv­chilar bozorining tabiatini tahlil qilishdan boshlanadi. Bunda har bir, bevosita bozor bo‘yicha mavjud mahsulot yetkazuvchilami uyg‘unlashtirsh, almashuvchi bozorlar va yangi bozorlar bilan birgalikda kelishish kerak bo'ladi. Undan so‘ng sotib olinadigan moddiy vositalar resurslarining barcha imkoniyatlarini dastlabki baholanish. shuningdek, aniq bozorga chiqish bilan bog‘liq bo‘lgan xavf-xatarlarni tahlil qilish zarur bo‘ladi.

3. 
   Mahsulot yetkazuvchilami tanlash.
   

Buning uchun mahsulotlarni yetkazib beruvchilar haqida axborotlar to‘plamlari barpo etiladi, eng qulay mahsulot yetkazib beruvchilar topiladi, mahsulot yetkazuvchilarning ish natijalari baholanadi.

4. 
   Xarid qilishni amalga oshirish.
   

Ushbu faoliyatni amalga oshirish muzokaralar o‘tkazishdan boshlanadi hamda ularnng shartnoma munosabatlari bilan, ya’ni kontrakt tuzish bilan yakunlanadi.

Shartnoma munosabatlari xo'jalik munosabatlarini shakllan- tiradi, ularni yangilab turish ham logistikaning vazifalariga kiradi.

Sotib olib g‘amlashni amalga oshirish o‘z ichiga xarid usullarini tanlash, yetkazib berish va to'lov shartlarini ishlab chiqish, shuningdek, moddiy vositalar resurslarini transportlarda tashishni tashkillashtirishni oladi.

Bunda mahsulotlarna yetkazib berish jadvallari tuziladi, ularni kuzatib borish hamda bojxona jarayonlari amalga oshiriladi. Sotib olib g‘amlash ishlari qabul qilib olish nazoratini tashkil qilish bilan yakunlanadi.

5. 
   Mahsulotni yetka .о berishni tashkil qilish.
   

Mahsulotni yetkazib berishni nazorat qilishning muhim va/ifalaridan biri uning sifatini nazorat qilish bo‘lib, reklamatsiyalar va yaroqsiz mahsulot miqdorini hisobga olishdir. Mahsulot vctkazishni nazorat qilish o‘z vaqtida yetkaziladigan mahsulot - I.iming muddatini kuzatish (muddatidan ilgari yoki kechikib velkazilishi), talabnomalarni rasmiylashtirish muddatlarini ku­/Jiiish, transportda tashish muddatlari, shuningdek, moddiy vositalar zaxiralanning ahvoli nazorat qilinadi.

6. 
   Xarid byudjetini tayyorlash. Xarid qilish faoliyatining muhim qismlaridan biri bo‘lib iqtisodiy hisob-kitoblar hisoblanadi, cliunki u yoki bu ishlarning qimmati qandayligini aniq bilish va li;il qilish lozim. Bunda xarajatlarning quyidagi turlari aniqlanadi: moddiy vositalar, resurslarning asosiy turlari bo'yicha lalablarni bajarish xarajatlari;
   

• 
  yuklarni transportlarda tashish, kuzatib borish va sug‘ur- i a lash xarajatlari;
  

yuklarni ishlash xarajatlari;

mahsulotlarni yetkazib berish yuzasidan shartnoma shart- l;iriniiig bajarilishini nazorat qilish xarajatlari;

moddiy vositalar resurslarini qabul qilib olish va tekshirish Mii.ijatlari;

imkoniyatii mahsulot yetkazib beruvchilar haqidagi axborot - Ln in yetkazib berish xarajatlari.

Xarid logistikasining iqtisodiy hisob-kitoblarini o'tkazish doi- rasidagi vazifalaiga moddiy vositalar resurslarining tanqisligi uchun h«rh'an chiqimlar hisobini ham kiritish zarur.