|
Takrorlash sistemasi eng oddiy hisoblanadi. Bu sistemada kodlashtirishda predmet yoki ularning xarakteristikalariga berilgan raqamli belgilar ma’lum tartibda takrorlanadi.
Takrorlash kodiga oylarning raqamli belgilari, ish razryadlari, ishchilar razryadlari, ishlab chiqarish xarajatlari shifrlari, balans hisobi nomerlari, materiallar nomenklatura nomerlari, sortlar, razmerlardan takroriy foydalanish, avtomashinalarning nomerlaridan foydalanib kodlashtirishlar misol bo’la oladi.
Kodlashtirishning tartibli sistemasida har bir ob’ektning shifri ortib borish tartibidagi joylashgan ob’ektlar ruyxatidagi tartib nomeriga mos keladi. Bu sistema bir belgilik yoki ikki belgilik, sodda va o’zgarmas nomenklaturalarni kodlashtirish uchun qo’llaniladi.
Kodlashtirishning tartibli sistemasidan uncha katta bo’lmagan, oddiy va turg’un nomenklaturalar uchun foydalanish tavsiya qilinadi. Bu sistema bo’yicha uchastkalar, tsexlar, brigadalar, o’lchov birliklari, kategoriyalar, xalq xo’jaligi tarmoqlari va boshqalarni kodlashtirish mumkin.
Kodlashtirishning seriyali sistemasi ma’lum gruppalash belgisiga ko’ra gruppalarga ajratilgan ob’ektlarga nomerlar seriyasini berishni ko’zda tutadi. Har bir seriya chegarasida ob’ektlarga tartib bo’yicha nomerlar beriladi. Bunda har bir seriyaga albatta extiyot kodlar kiritiladi, ular keltirilgan nomenklaturaning yangi ob’ektlariga berilishi mumkin. Ehtiyot nomerlar har bir seriyaning boshida yoki oxirida ko’zda tutilgan bo’lishi mumkin. Seriyali kodning asosiy afzalligi uning oddiy tuzilganligi va kam xonaligidadir.
Bu sistema bo’yicha korxona bo’linmalari quyidagicha kodlashtirilishi mumkin. Bunda asosiy ishlab chiqarish tsexlariga 20-39, nosanoat xo’jaliklariga 40- 49, omborlarga 50-59 va shunga nomerlar seriyalari ajratilishi mumkin. Keyin har bir tsexga zavod bo’limiga ajratilgan seriya nomerlaridan beriladi Masalan, quyuv tsexi- 01, temirchilik tsexi-02, mexanika tsexi-04 va boshqalar
Kodlashtirishning razryadli sistemasi ko’p belgili murakkab nomenklaturalarni kodlashtirish uchun qo’llaniladi. Har bir tasnif belgisiga ma’lum razryadlar soni ajratiladi. Razryadli sistema bo’yicha kodlashtirish sistemasining tuzilishiga misol tariqasida material boyliklarini kodlashtirishni ko’rib chiqamiz. Material boyliklarini hisobga olish uchun barcha materiallar ularning tegishlilik belgisiga ko’ra gruppalarga bo’linadi. Masalan, 1) qora metallar, 2) rangli metallar, 3) qimmatbaho metallar, 4) metizlar va shunga o’xshash. Shuningdek, har bir gruppa o’z navbatida kichik gruppachalarga bo’linadi. Masalan, 1-chi qora metallar quyidagi gruppalarga bo’linishi mumkin. Konstruktsion po’lat - 01, instrumental po’lat - 02, po’lat - 03, po’lat sim - 04 va boshqalar. Har bir gruppacha farqli belgiga ega bo’lgan turli xil narsalarni o’z ichiga oladi. Misol uchun, U-8-12 markali yumaloq uglerodli instrumental po’lat 102812 kodiga ega bo’lishi mumkin, bunda yuqori razryaddagi 1-gruppani keyingi ikki razryad gruppachani - 02, oxirgi uch razryad 812 o’lchami, sortini bildiradi. Misol 2. Balans raqami -10; Qurilish materiali – 7; Qurilish materiali ombori – 3; Ro’yxat raqami: Moyli bo’yoq -01; U holda kodning umumiy ko’rinishi 107301 bo’ladi.
Aralash kodlashtirish sistemalarida yuqorida ko’rib o’tilgan kodlashtirish sistemalarining bir nechtasi bir vaqtda ishlatilishi mumkin. Alifboli iqtisodiy axborotlarning kodlari odatda shartli belgilashlar orqali ko’rsatiladi, bu belgilashlar to’plami "kodlashtirish tillari" deb hisoblanadi. Ana shu usuldan foydalanib, tekstlar o’rniga ularni ifodalaydigan belgilashlar qayd qilinadi. Ushbu belgilar shifrlar bilan belgilanib ular "kod" deb ataladi. Kodlashtirish berilishi aniq bo’lgan kodlashtirish sistemalari bo’yicha amalga oshiriladi. Kodlashtirish sistemasi deb - tasnif va klassifikator guruhlarining ob’ektlarini belgilashning qonun- qoidalari yig’indisiga aytiladi.
Axborotlar hajmining o’sib borishi ishlab chiqarishning, boshqariladigan sistemalarning murakkablashishi, boshqarishning yangi iqtisodiy usullarini joriy qilinishi va boshqa ko’pgina omillarga bog’liq. Ikkinchi tomondan, axborotlar hajmining o’sishi boshqarish jarayonining murakkablashiga olib keldi va bu axborotlarni avtomatlashgan ravishda qayta ishlash zaruratini keltirib chiqardi. Ma’lumotlarga mashinada ishlov berish jarayonining soddalashgan variantini sxematik tarzda quyidagicha ifodalash mumkin:
Do'stlaringiz bilan baham: |
