Ўлка тарихини ўрганишда ёзма манбалар ва архив ҳужжатларининг ўрни

............................................................

• XIX асрнинг бошларида олдинги архив фондлари сақланаётган ҳужжатлар учун тузилаётган кўрсаткич 8 бўлимдан иборат. Улар: 100 1. Бўлим «Давлат маъмурий бошқарув органлари» деб аталади. 2. «Ўз-ўзини бошқариш ташкилотлари ва олий мартабали муассасалар» деб номланган. Унда Тошкент шаҳар думаси, шаҳар бошқармаси, Самарқанд ва Янги Марғилон хўжалик бошқармаси ташкилотларига доир ҳужжатлар марказий архивнинг 718, 37, 472, 473, 277, 286, 79 фондларида жойлашган

• 3. Суд ва прокурор фондлари. Бу бўлим ўз навбатида 3 бобдан иборат, яъни вилоят судлари, округ судлари ва уезд судларидан иборат, суд ижроси, жанжалли ишлар комиссияси, халқ судлари, қозилар, нотариуслар ҳақидаги ҳужжатлар (127, 134, 353, 178, 122) ва хоказо фондлардан иборат.
• 4. Хўжалик-иқтисодий ташкилотлар, муассасалар ва корхоналар деб аталади. 47 бобдан иборат

• 5. «Илмий моддий муассаса ва ташкилотлар» деб номланган. 6. «Жамоа ташкилотлари» деб номланган ва бу бўлимга тегишли ҳужжатлар 596, 27, 81, 268, 611, 34, 8, 595, 76, 490, 279 фондларида сақланмоқда. 7. «Диний назорат» фонди деб номланган ва бу ҳақидаги маълумотлар архивнинг 182, 85 фондларида сақланмоқда. 8. «Картотека ва адабиётлар» ни ташкил этади

• Ўзбекистон Марказий Давлат архивида сақланаётган бу бебаҳо ҳужжатлар XIX асрнинг иккинчи ярмида то ХХ асрнинг бошларигача бўлган Ўрта Осиё шу жумладан ўзбек халқлари тарихини, айниқса ўлка тарихини ўрганишда катта манба бўлиб хизмат қилади. 1931 йил 20 майда Ўзбекистон Марказий Ижроия қўмитасининг қарорига асосан Ўзбекистон ССР Марказий Давлат архиви ташкил этди. Ўша пайтгача 20-30 йилларга доир ҳужжатлар Ўзбекистон ССР Марказий архиви ишлари бошқармасининг ҳар хил секцияларида сақланиб келинар эди

• «Ўзбекистон халқлари тарихи»нинг уч жилдини яратишда ҳам архив ҳужжатларидан кенг фойдаланганлар. Нашрдан чиққан кўпгина йирик илмий ишлар шу архив ҳужжатларидан фойдаланган ҳолда майдонга келди. Ўтган даврда ўзбек халқи эришган ютуқ ва камчиликлар ҳақида маълумотлар олишда архив материалларидан жуда кўп фойдаланилади ва йирик илмий ишлар қилинди. Архив ҳужжатлардан фойдаланишни осонлаштириш учун «Кўрсаткич» (Путеводителлар) нашр қилинган. Булар эса архивда сақланаётган фондларнинг маъно ва мазмунини очиб беради, ҳужжатларни ўрганувчиларга қулайлик туғдиради. Кўрсаткич 8 бўлимидан иборат бўлиб, улар тармоқлар ва соҳаларга мослаштирилган. Ҳар бир бўлим ва бобларда воқеалар тартиб билан тафсивланган ва хронологияга асосланган «Кўрсаткич»да айрим фондларнинг илмий жиҳатдан муҳимлигини акс эттирувчи индивидуал характеристика 4 қисмдан, яъни фонднинг номи, фонд ҳақидаги справкамаълумотлар, фонднинг ташкил қилинган вақти, ва материалларнинг сахифалари, фонд материаллари ҳақида анотация қисмлардан иборат.

• Маълумотлардан фонднинг рақами, фонди сақланаётган ишнинг ҳажми, ҳужжат ёзилган йил, илмий ахборот аппаратларининг ҳаммаси кўрсаткичга 102 киритилган. Аннотациялар фонд материалларининг асл моҳиятини, қисқача мазмуни, фаоллигини очиб беради