Литосфера. Тупроқ деградацияси. Тупроқ эрозияси, унинг турлари. Ер усти экосистемаларининг деградацияси. Чиқиндисиз ва кам чиқиндили технология

Қаттиқ маиший чиқиндилар. Қаттиқ маиший чиқиндилар (ҚМЧ) муаммоси ҳозирги вақтда янада долзарб бўлиб бормоқда. Аҳоли сонининг ўсиши ва ҳаёт даражасининг умумий ошиши товар-лар истеъмолининг ортишига, бинобарин бир марта фойдаланила-диган ўрам материаллари ортишига олиб келдики, бу ҚМЧ миқдорига ўз таъсирини кўрсатди. Сўнги ўн йилликларда дунёнинг барча мамлакатларида шаҳар аҳлати кўринишидаги қаттиқ маиший чиқиндилар миқдори кескин ортиб, аҳоли жон бошига ўртача 150-300 кг/йил ни ташкил этди. ҚМЧ миқдорининг ҳар йиллик ўсиши камида 3%ни, айрим мамлакатларда 10% ни ташқил этмоқда.
Ҳозир ҚМЧ ни йиғиш ва қайта ишлаш саноатнинг замонавий техника билан жиҳозланган йирик тармоғига айланди. ҚМЧ ни йиғиш тизими ва айниқса уни ташиш биринчи даражали масала бўлиб қолди. Бу энг қиммат операциялар бўлиб, чиқиндиларни тўла қайта ишлаш умумий қийматининг 80% ини ташкил қилади.
Қаттиқ маиший чиқиндилар таркиби кўп омилларга боғлиқ: мамлакат ва худуднинг ривожланиш даражаси, аҳолининг маданий даражаси ва унинг урф-одати, йил фасли ва бошқа сабаблар. Сўнгги 20 йилда қаттиқ маиший чиқиндиларга муносабат ғояси ва техника-сида принципиал ўзгаришлар юз берди. Бошланишда ялпи йиғиш ва санитар ахлатхона (полигон)ларга чиқариб компостирлаш ва ёқиш йўли билан қайта ишлаш кўпроқ эди.
Кейин турли мамлакатларда (АҚШ, Буюкбритания, Франция, Германия, Швейцария, Италия ва бошқа, шу жумлардан Россияда ҳам) ҚМЧ ни механик сепарация (ажратиш) ишлари ва ҚМЧ ни аҳоли томонидан бир неча турларга (озиқ-овқат чиқиндилари, қора ва рангли металлар, шиша, пластмасса, қоғоз, картон, латта ва бошқа) навлаш йўли билан алоҳида (селектив) танлаб йиғиш ишлари ўтказила бошланди. Бу мақсадлар учун контейнерлар, қутилар ёки турли рангли қоплар ишлатилади. Алоҳида идишларга йиғилган чиқиндилар компонентлари қайта ишлаш корхоналарига ҳам бўлак-бўлак (алоҳида) ҳолда ташилишлари керак. ҚМЧ лар таркибидан қора металларни магнитли ажратиш схемаси мисол тариқасида 16-расмда келтирилган. Даставвал ва ҚМЧ ни алоҳида йиғишни ташкил этиш чоғида аҳоли орасида катта тушунтириш ва тарбиявий ишлари олиб борилди. Германияда, масалан, ҚМЧ ни алоҳида йиғишни ташкил қилишга 20 йил керак бўлди.
Қимматбаҳо компонентларини механик усулда ажратиб саноат масштабида ҚМЧ ни комплекс қайта ишлаш «Сорайн Чеккини» номли Италян фирмасида энг тўла ҳал қилинган. Бу фирма заводларида қўлланиладиган технологияларда қора металларни, макулатурани, органик қисмни (ундан молларга озуқа ва органик ўғит - компост ишлаб чиқарилган), пластмасса ва шишани ажратиб олиш кўзда тутилган.
Магнит сепарацияси ёрдамида ажратиб олинган темирга термик ишлов бериб керакмас қўшимчалар чиқариб ташланади ва 150 кг ли брикетларга прессланади.