Литосфера. Тупроқ деградацияси. Тупроқ эрозияси, унинг турлари. Ер усти экосистемаларининг деградацияси. Чиқиндисиз ва кам чиқиндили технология

Чиқиндилар муаммосини ҳал қилишнинг
асосий усуллари

Дастлабки хом ашё ва материалнинг 10% га яқини ишлаб чиқарилаётган маҳсулотга ўтади. Қазиб чиқариладиган материаллар-нинг умумий фойдалилик даражаси ишлатилиб бўлган майдонлар-ни, жарларни тўлдириш, текислаш ва б. ишларни ҳисобга олган ҳолда тахминан 30% ни ташкил қилади. Чиқиндилардан фойдаланиш аҳамиятини табиатдан оқилона фойдаланиш нуқтаи назаридан баҳолаганда ишлаб чиқариш ҳаражатлари структурасида хом ашё, ёнилғи ва материаллар учун ҳаражат асосий эканлигини назарда тутиш зарур. Ялпи ижтимоий маҳсулотнинг умумий ҳажмида бу ҳаражатлар тахминан 60% ни ташкил қилади. Чиқиндиларнинг атроф-муҳитга фақат ҳалокатли таъсири умумхалқ ташвишини келтириб чиқармоқда.

Дунёнинг ривожланган мамлакатларида чиқиндиларни бошқа-риш соҳасидаги асосий тенденция уларни қуйидаги усуллар билан минималлаштиришни (waste minimization) кўзда тутади:
- чиқиндилар ҳосил бўлишининг олдини олиш ёки камайтириш;
- ҳосил бўлаётган чиқиндилар сифатини ошириш, шу жумладан улардаги заҳарли моддалар миқдорини камайтириш;
- чиқиндилардан қайта фойдаланиш, рецикллаш ва тиклаш ёки улар таркибидан фойдали компонентларни ажратиш;
Кўп мамлакатларда чиқиндиларга нисбатан муносабатда қуйидаги устиворлик амал қилади:
- чиқиндилар ҳосил бўлишининг олдини олиш улардан қайта фойдаланишдан устиворроқ;
- айни жараёнда қайта фойдаланиш ёки рецикллаш ташқарида фойдаланишдан афзалроқ;
- чиқиндилардан фойдаланиш уларнинг энергияларидан фойда-ланишдан афзалроқ (масалан, ёқиб энергия олиш); шу билан бирга Германия, Корея ва Швейцарияда иккала йўналиш тенг устиворликка эга.
- барча мамлакатларда қайта фойдаланиш ёки тиклаш (ажратиб олиш) омборга тўплаш ёки кўмиб ташлашга нисбатан сўзсиз устиворликка эга;
- қатор мамлакатларда чиқиндиларни ёқиш фақат энергиядан фойдаланилган ҳолда «минималлаштириш» категориясига кири-тилади;
Саноат чиқиндиларини қайта ишлаш улар ҳосил бўладиган технологиянинг ажралмас қисми бўлганлиги (бўлиши кераклиги) сабабли бу қисмда маиший (ёки коммунал) ва заҳарли чиқиндиларни қайта ишлаш ва зарарсизлантириш кўриб чиқилади.