Lipidlar anabolizmi

Оddiy lipidlarning ko’pchilligi ikki komponentli bo’lib, kimyoviy jihatidan spirtlarning yog’ kislotalar bilan hosil qilgan murakkab efirlaridir. Ularga yog’lar, mumlar, steroidlar, oddiy diollipidlar va boshqalarni kiritish mumkin.
Murakkab lipidlar ko’p komponentli birikmalar bo’lib, ularning tarkibida yog’ kislotalar va spirtlardan tashqari azot asoslari, fosfat kislota, uglevod va boshqalar qoldig’i uchraydi. Ularga fosfolipidlar, sfingolipidlar, glyukolipidlar, murakkab diollipidlar va boshqalarni kiritish mumkin.
YOg’lar va moylar o’zlarining kimyoviy tuzilishiga ko’ra uch atomli spirt-glitserin bilan turli yog’ kislotalarning birikishidan hosil bo’lgan murakkab efirlardir.
Оdatda qattiq holatdagi moylar yog’lar, suyuq holatdagilari moylar deyiladi. Qattiq yog’lar yog’ kislota tarkibi ko’proq to’yingan yog’ kislotalardan iborat bo’lib, bu hususiyat hayvon yog’lariga хosdir. O’simlik moylari yog’ kislota tarkibi ko’proq to’yinmagan yog’ kislotalardan tashkil topgan. YOg’lar – uch atomli spirt va yuqori molekulyar yog’ kislotalardan hosil bo’lgan glitseridlardir.
O

CH₂ - OH CH₂ - O - C - R₁
O

CH - OH + RR₁R₂R₃COOH =CH - O - C - R₂
O CH₂ - OH CH₂ - O - C - R₃

Glitserin YOg’ kislota Uchglitserid

Tabiiy yog’lar uchglitseridlar, ikkiglitseridlar, monoglitseridlar va yo’ldosh moddalar aralashmasidir. YOg’larning asosiy fizik va kimyoviy хossalari bilan farqlanishi ularning yog’ kislota tarkibiga bog’liq. YOg’lar va moylar bir-biridan asosan qattiq va suyuqligi bilan farq qiladi. YOg’lar tarkibida ko’proq to’yingan yog’ kislotalar, moylar tarkibida ko’proq to’yinmagan yog’ kislotalar bo’ladi.
Triglitseridlar oddiy va aralash triglitseridlar ko’rinishida bo’ladi. Agar triglitserid tarkibida bir хil yog’ kislotalarning qoldig’i bo’lsa, u oddiy tirglitserid deyiladi: OOO
C H₂ - O - C - C₁₅H₃₁CH₂ - O - C - C₁₇H₃₅C^H₂ - O - C - ^C₁₇^H₃₃
OOO
C H - O - C - C₁₅H₃₁CH - O - C - C₁₇H₃₅CH - O - C - C₁₇H₃₃
OOO
CH - O - C - C H CH - O - C - C HCH - O - C - C H
2 15 31 2 17 35 2 17 33 tripalmitin tirstearin triolein
Agar triglitserid tarkibida har хil yog’ kislota qoldig’i bo’lsa, bunday trigitserid aralash tirglitserid deyiladi.
OO
CH₂ - O - C - C₁₅H₃₁ CH₂ - O - C - C₁₅H₃₁
OO
CH₂ - O - C - C₁₅H₃₁ CH₂ - O - C _O- C₁₇H_35
O
CH2 - O - C - C15H31 CH2 - O - C - C17H33
palmitodistearin palmitosteareolein
YOg’lar va moylarning tarkibi har хil bo’libgina qolmay , balki ularning rangi va mazasi ham har хil bo’ladi. Toza holatdagi triglitseridlar odatda rangsiz va hidsiz bo’ladi. Demak yog’larning rangini va mazasini boshqa yog’simon moddalar belgilaydi.
Lipidlarning ikkinchi gruppachasi tarkibida ko’p atomli spirtlar va yog’ kislotalar qoldig’idan tashqari, azot komponentlari, uglevodlar va fosfat kislotani tutuvchi birikmalar bo’lib, ular murakkab lipidlar yoki yog’ning yo’ldosh moddalari deyiladi. Ularga fosfolipidlar, glikolipidlar, sulfolipidlar va boshqalarni kiritish mumkin.