Lim vazirligi



Download 1,41 Mb.
bet38/49
Sana21.01.2022
Hajmi1,41 Mb.
#396113
TuriReferat
1   ...   34   35   36   37   38   39   40   41   ...   49
Bog'liq
Ареал мажмуа янгиси 11.01.20202

5




JAMI:

54


YII. Reyting baholash tizimi

I. Reyting nazorati jadvali


Nazorat turi

Reyting baholashlar

Jami

Saralash bali

1

2




JN ( 35 %) shu jumladan

17

18




35

19

ON (35%)

35




35

19

YaN (30 %)

30




30

17

Jami:










100

55




Baho

5

4

3

2

Reyting

86-100

71-85

55-70

< 55


Eslatma: 8-semestrda o‘qitiladigan “Areal lingvistika” fanining o‘quv hajmi 120 soatni tashkil etadi. Shundan 54 soat mustaqil ish sifatida ajratilgan. Jami 100 ballning 20 bali mustaqil ishga ajratilgan bo‘lib, joriy, oraliq va yakuniy baholashlarga mos ravishda berilishi ko‘zda tutilgan.

NAZORAT SAVOLNOMALARI



  1. Transkripsiya

  2. O’zbek shevalari tasnifi

  3. O’zbek shevalarining o’rganilishi

4.O’zbek shevalari fonetikasi va fonetik qonuniyatlar

  1. Shevalar leksikasi va leksikografiyasi

  2. O’zbek shevalari morfologiyasi va so’z yasalishi

  3. O’zbek shevalari sintaksisi

  4. Qarluq-chigil-uyg‘ur lahjasining muhim xususiyatlari

  5. Qipchoq-o’g‘uz lahjalarining muhim xususiyatlari

  6. «Areal lmgvistika»

  7. Adabiy til va dialekt munosabati

  8. Fonetik tahlil.

  9. Shevaga oid matnlarda fonetik xususiyatlami aniqlash

  10. O’zbek shevalarida uchraydigan fonetik qonuniyatlari.

  11. Leksik tahlil.

  12. Shevaga xos matnlarda leksik xususiyatlami aniqlash shevaga xos matnlardagi leksik xususiyatlari.

  13. Shevaga xos so’zlarni tematik guruhlarga bo’lib o’rganish

  14. Morfologik tahlil.

  15. Shevalarda turlanish.

  16. O’zbek shevalarida fe‘lning o’ziga xos xususiyatlari.

  17. Shevalarda so’z yasalishi va sintaktik tahlil.

  18. Sheva, dialekt, lahjalarning xususiyatlari, ularni o’rganish metodlari.

  19. Dialektlarni tadqiq qilish usullari

  20. O’zbek shevalari fonetikasi, uning hozirgi adabiy tilga munosabati

  21. O’zbek adabiy tilining tayanch shevalari

  22. O’zbek tilining qarluq-qipchoq va o’g‘uz lahjalariga xos xususiyatlar

  23. Shevalar lug‘ati.

  24. Dialektal leksikografiya masalasi.

  25. «Areal lingvistika»ning shakllanishi va uning o’rganilish tarixi.

  26. Areal tilshunoslikning asosiy muammolari hamda hozirgi holati.

  27. «Areal lingvistika» sohasi va lingvistik xaritalar bilan ishlash ko’nikmalarini shakllantirish.

  28. Izogloss (dialektologik xaritada ma‘lum bir tilda so’zlashuvchi hududlar chegarasi).

  29. Sheva, lahja va tilning lingvistik va geografik tarqalish omillarini o’rganish.

  30. Til va shevalarning geografik kengayishi asosida yuzaga keladigan vibratsion (o’tish) hududining paydo bo’lishi va lingvistik noturg‘rilik muammolari

  31. Til va lahjalarning hududiy kengayishini aniqlash va xaritalashtirish;

  32. «Areal lmgvistika»ning nazariy-metodologik muammolari bilan shug‘ullanish kompetensiyasini hosil qilish va rivojlantirish.

  33. O’zbek tili «Areal lingvistika»sining shakllanishi.

  34. Mahmud Koshg‘ariyning “Devonu lug‘at-it turk” asarida turkiy tillarning so’z boyligi, taraqqiyoti va tarqalishko’lamining ifodalanishi.

  35. A.Navoiy va Z. M. Bobur asarlarida «Areal lingvistika».

  36. G.Vamberiy va rus olimlarining asarlarida «Areal lingvistika».

  37. «Areal lingvistika»ning metodologik va metodik asoslari.

  38. Bir til yoki o’zaro qo’shni shevalarga mansub lahjalardagi fonetik, leksik va grammatik hodisalari va ulaming taqsimlanishi.

  39. Ikki qo’shni lahjalar va tillar orasidagi chegara va ulaming keng ayish xususiyatlari.

  40. O’zbek va qozoq, o’zbek va turkman, o’zbek va qirg‘iz, o’zbek va tatar tillari orasidagi munosabatlar.

  41. Areal tilshunoslikda sheva, lahja va tilning hududiy tarqalishi.

  42. Hududiy yaqin bo lgan tillar, sheva va dialektlarning o’zaro munosabati va ulaming ta‘siri tavsifi.

  43. Tilning paydo bo’ lishi, uning hududiy tarqalishi, unga sabab bo’lgan iqtisodiy, siyosiy, etnografik va madaniy omillar.

  44. «Areal lingvistika»ning xalq til tarixi, og‘zaki ijodiyoti, joy nomlari, antroponimlar, etnografiya sohalari masalalari bilan kesishuvi.

  45. Hududiy yaqin tillardagi o’zaro ta‘sir doirasi mavjud o’tish zonalari, ya‘ni vibratsion zonalaming hosil bo’lishi.

  46. Tarixiy, tasviriy, qiyosiy tadqiqotlar olib borish natijasida to’plangan ilmiy materiallarni hujjatlashtirish va xaritalashtirish metodikasi.

  47. Geografik chegaradosh sheva, lahja va tillar. «Areal lingvistika»ning etnolingvistika, etnografiya, sotsiolingvistika va tipologiya bilan bog‘liqligi.

  48. Bir-biriga geografik jihatdan yaqin bo’lgan tillar chegarasi, ularning o’ziga xos xususiyatlari.

  49. O’tish maydonlarining hosil bo’lishi va ularning mustaqil tillarga bo’lgan ta‘sir doirasi.

  50. Sheva, lahja va tillarning o’zaro ta‘sir xususiyatlarining lingvogeografik tavsifi.

  51. O’tish zonalari hududining hosil bo’lish tamoyillari talqini.

  52. Atlas xaritalar asosida ma‘lum sheva, lahja va tilning tarqalish ko’lami

  53. Areal lingvistik tadqiqotlarda xaritalashtirishda izoglassa, izofonema, izomorfema, izoleksema kabi terminlarning roli masalasi.

  54. Hududiy jamoalarning dialektlari bilan bog‘ligining muhim muammolari.

  55. Tillarning o’tish zonalari.

  56. O’tish zonalarining ikki til ta‘sir doirasidagi fonetik va leksik, morfologik va sintaktik o’zgarishlar.

  57. Tebranish hududidagi tillarning fonetik belgilari.

  58. Dialektal sintaksisda so’z birikmasi va gaplardagi o’ziga xosliklar.

  59. Tillardagi undosh fonemalar va fonetik hodisalar talqini.

  60. O’zaro ta‘sir doirasidagi tillaming farq qiladigan ba‘zi xarakterli lug‘aviy xususiyatlari.

  61. O’zbek tilining xo’jalik tiliga aylanishiga sabab nimada?

  62. O’zbek nutqida ruscha so’zlarning ko’p qo’llanishiga sabab nimada?

  63. Til nima uchun millatlarning ruhi deb qaraladi?

  64. K.K.Yudakin nima sababdan mayda burjua millatchisiga aylandi?

  65. Nima uchun o’zbek tilini rivojlantirish davlat siyosati darajasiga ko’tarildi?

  66. Istiqlolning o’zbek tili taraqqiyotiga ta'siri.

  67. “Til bayrami”nmg ahamiyati nimada?

  68. Milliy tilning milliy nutqqa ta'siri deganda nimani tushunasiz?

  69. Milliy til milliy mafkurani belgilay oladimi?

  70. Til qurilish shakllari deganda nimani tushunasiz?

  71. Til sathlarining o’zgarib borishiga sabab nima?

  72. Nima uchun leksika eng sezgir sath hisoblanadi?

  73. Til rivojlanish omillari deganda nimani tushunasiz?

  74. Tilning ichki rivojlanish omillariga nimalar kiradi?

  75. Tashqi rivojlanish omillari deganda nimani tushunasiz?

  76. Jamiyatdagi til siyosati masalasi.

  77. Til siyosatining nutqqa ta'siri.

  78. Sho’rolar davrida o’zbek nutqi to’g’risida.

  79. Til rivojiga ta'sir etuvchi omillar.

  80. Mustaqillik davrida o’zbek tili tizimidagi o’zgarishlar.

  81. Lug’aviy me'yor deganda nimani tushunasiz?

  82. Jamiyat, jamiyatdagi til siyosati.

  83. Alisher Navoiyning o’zbek tili taraqqiyotiga qo’shgan hissasi nimada?

  84. A.Qahhorning o’zbek tili boyligi to’g’risidagi fikrlari.

  85. Nutqning ijtimoiy ixtisoslashuvi deganda nimani tushunasiz?

  86. Adresat, adresant, kommunikator, kommunikant to’g’risida izoh bering?

  87. Nutq mavzusi, shakli, sharoiti to’g’risida nimalarni bilasiz?

  88. Madaniy saviyaning nutqqa aloqasi?

  89. Kumushning Otabekka yozgan xatini nima uchun biz o’ziga xos xususiyatga ega deymiz?

  90. Nutqning qanday shakllarini bilasiz?

  91. Muloqotga bevosita ta'sir etuvchi qanday omillar mavjud?

  92. Nutq xususiymi yoki umumiymi?

  93. F.de Sossyur nutqni nima uchun xususiy deb hisoblaydi?

  94. Til va nutqning farqi nimada?

  95. So’zlovchi va tinglovchi o’rtasidagi muloqotda umumiylik mavjud bo’ladimi?

  96. Nima uchun sotsiologiya va tilshunoslik bizga qanday gapirish kerakligini o’rgata olmaydi?

  97. Bilim va farosatning nutqqa qanday aloqasi bor?

  98. Nima uchun xalqimiz farosatni yuqori qadrlaydi?

  99. Lison va nutqning mohiyatan yaxlit birligi nimada?

  100. Diskurs deganda nimani tushunasiz?

  101. Nutq odobi nima?

  102. Nutq sharoitining ichki va tashqi omillari to’g’risida nimalarm bilasiz?

  103. Nima uchun so’zlash dunyoda eng og'ir ishdir.

  104. So’zlovchi nimalarga e'tibor qaratishi lozim?

  105. Ko’p gapirish donolik belgisimi?

  106. So’zlovchi saviyasini belgilovchi omillarga nimalar kiradi?

  107. Tinglovchining saviyasi so’zlovchiga aloqadormi?

  108. Tinglovchi kim?

  109. Kitob ham tinglovchi bo’la oladimi?

  110. So’zlovchi tinglovchining qaysi jihatlarini inobatga olishi kerak?

  111. Tinglash ham san'atmi?

  112. Tinglovchi madaniyati nimada?

  113. Kimni madaniyatli kishi desa bo’ladi?

  114. Salomlashish to’g'risida qanday fikrdasiz?

  115. “SEN”va “SIZ”nmg salomiashishda o’rni?

  116. Muomala madaniyatida salomlashishning o’rni.

  117. Salomlashishning turlari.

  118. Muloqotda kim markaziy o’rinni egallaydi?

  119. Tinglovchi sifatida farzandning ota-onasi oldidagi burchi.

  120. Ekstralingvistik vositalar deganda nima tushuniladi?

  121. Paralingvistik vositalar deganda nimani tushunasiz?

  122. Ekstralingvistik va paralingvistika hodisasiga munosabatingiz?

  123. Nutqda paralingvistika vositalarining me'yordan ko’p qo’llanishi maqsadga muvofiqmi?

  124. Nutqda me'yor tushunchasini qanday tushunasiz?

  125. Noverbal vositalarning xoslanishini izohlang?

  126. So’z ma'nolari matnda qanday xususiyatlarga ega bo’ladi?

  127. Lisoniy va nolisoniy vositalar deganda nimani tushunasiz?

  128. Ayol va erkak nutqining o’ziga xos xususiyatlari nimada?

  129. Salomlashish odobi to’qrisida nimalar deya olasiz?

  130. O’zbek erkak kommunikantlari uchun xos bo’lmagan noverbal xususiyatlarga nimalar kiradi?

  131. O’zbek xotin-qiz kommunikantlari uchun xos bo’lmagan noverbal xususiyatlarga nimalar kiradi?

  132. Nima uchun musulmon olamida xotin-qizlar nutqi o’zgacha xususiyatga

ega?

  1. Keyingi davrlarda o’zbek xotin-qizlari nutqida qanday o’zgarishlar sodir bo’lmoqda?

  2. Nima sababdan inson nutqi doimo jamiyatning diqqat markazida bo’lib kelgan?

  3. Keksalar va yoshlar nutqida qanday farqlar mavjud?

  4. Qachondan boshlab nutq va nutq madaniyatiga e'tibor kuchaydi?

  5. Inson xarakter va xususiyatini qanday bilish mumkin?

  6. Kimlar sotsiologiya va tilshunoslik bo’yicha izlanishlar olib brogan?

  7. Sotsiolingvistik tadqiqotlarga ehtiyoj bormi?

  8. Til taraqqiyotida ichki va tashqi omillar deganda nimani tushunasiz?

  9. Ingerent o’zgarish nima?

  10. Ijtimoiy tilshunoslik bilan an'anaviy tilshunoslikning farqi nimada?

  11. Til tipologiyasi deganda nimani tushunasiz?

  12. Standartlashtirish nima?

  13. Hayotiylik nima?

  14. Tarixiylik nima?

  15. Avtonomlik nima?

  16. O’zbek tili standart tillarga kiradimi?

  17. Klassik, mahalliy, kreol, pijin, sun'iy tillarning farqi nimada?

  18. Nima sababdan sotsiologiya va tilshunoslik jadal rivojlanmoqda?

  19. Sotsiolingvistik tipologiya qanday o’lchovlar asosida tillarni turlarga ajratadi?



TAVSIYA ETILAYOTGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI
Asosiy adabiyotlar:

1.Ashirboyev S. O’zbek dialektologiyasi. - Toshkent: 2015.

2.Решетов Б.Б., Шоабдураҳмонов Ш. Ўзбек диалектологияси. - Тошкент: Ўқитувчи, 1978.

  1. Тўйчибоев Б., Ҳасанов Б. Ўзбек диалектологияси. - Тошкент: Абдулла Қодирий номидаги халқ мероси нашриёти, 2004.

  2. Эназаров Т., Каримжонова В. ва бошқалар. Ўзбек диалектологияси. - Тошкент: Университет, 2012.

Qo’shimcha adabiyotlar:

  1. Мирзиёев Ш. М. Эркин ва фаровон, демократик Ўзбекистон давлатини биргаликда барпо этамиз. - Тошкент: Ўзбекистон, 2016. - 56 б.

  2. Мирзиёев Ш. М. Танқидий таҳлил, қатъий тартиб-интизом ва шахсий жавобгарлик - ҳар бир раҳбар фаолиятининг кундалик қоидаси бо‘лиши керак. - Тошкент: Ўзбекистон, 2017. - 104 б

  3. Каримов И.А. Юксак маънавият - енгилмас куч. - Тошкент: Маънавият, 2008.

  4. Алиев А.Й., Назаров К. Ҳ. Ўзбек тилининг махаллий шевалари буйича материал тўпловчилар учун методик қўлланма. - Тошкент: 1976.

  5. Баскаков Н.А. Задачи составления ареальнмх исторических диалектологических атласов // Советская тюркология. 1982. Вьш. 3. С. 3-9.

  6. П.Бегалиев М. Д. Ўзбек тилининг Қорабулоқ шеваси лексикаси. - Тошкент: Иқтисод - Молия, 2007.

  1. Джураев А.Б. Теоретические основм ареалььного исследования Ўзбекоязмчного массива. - Тошкент, 1991.

  2. Жураев Б. Ўзбек адабий тили ва диалектлари. - Тошкент: Фан, 1963.

  3. Муродова Н. Ўзбек адабий тили ва шевалар лексикасининг киёсий тадқиқи. - Тошкент: Фан, 2005.

  4. Нафасов Т. Қашқадарё ўзбек халқ сўзлари. - Тошкент: Муҳаррир, 2011. 466 бет.

  1. Ражабов Н. Ўзбек шевашунослиги. - Тошкент: Ўқитувчи, 1996.

  2. Решетов В.В. Ўзбек диалектларини монографик ўрганиш // О‘ТА. 1960. 1-сон.

  3. Решетов В.В., Шоабдураҳмонов Ш. Ўзбек диалектологияси. - Тошкент: Ўқитувчи, 1962.

  4. Решетов В.В. О диалектной основе Ўзбекского литературного языко // Вопросм языкознания. - Москва, 1955.

  5. Решетов В.В. Ўзбек шеваларининг клаификацияи // О‘ТА, 1966.

  6. Шоабдураҳмонов Ш. Ўзбек адабий тили ва ўзбек халқ шевалари.

  • Тошкент: Ўқитувчи, 1962.

  1. Срерматов А. Лингвистик география нима? - Тошкент: Фан, 1981.

  2. Шоимова Н. Қашқадарё ўзбек қипчоқ шевалари лексикаси.

  • Қарши: Насаф, 2000.

  1. Ўзбек диалектологиясидан материаллар.1-кисм. - Тошкент: Фан, /.

  2. Ўзбек диалектологиясидан материаллар. 2-кисм. - Тошкент: Фан, 1960.

  3. Ўзбек шевалари морфологияси. - Тошкент: Фан, 1984.

  4. Ўзбек шевалари лексикаси. - Тошкент: Фан, 1966.

  5. Ўзбек шевалари лексикаси. - Тошкент: Фан, 1991.

  6. Комарова 3. И. Методология, метод, методика и технология научньх исследований в лингвистике: учебное пособие. - М., 2012.

  7. Стернин И. А. Контрастивная лингвистика. Проблемь теории и методики исследования. - М., 2007

  8. Ареалььнье иследования в язькознании (отв. ред. Толстой Н.И.).

  • Л., 1983

  1. Лингвистический энциклопедический словарь. - М., 2002

  2. Макаев Э.А. Проблемь индоевропейской ареальной лингвистики.

  • М., - Л., 1964.

  1. Мечковская Н.Б. Социальная лингвистика. - М., 1996.

Internet saytlari

  1. http://www.ut.uz/eng/today/europe recognizes her discovery.mgr

  2. http://www.uzbekistan.be/press-releases/14-2008.html# 6 SOCIETY_

  3. http: //www.sfs .unituebmgen.de/~lothar/lexbuch/ Seminar01 /skripte/onom

  4. html hneid9 de/sprache/linguistik/lingl 1 .pdf

  5. http://www.uni-leipzig.de/~fsger/materialien/Texte/Lexikologie.pdf_

GLOSSARIY

«Areal lingvistika»-

Arealogiya -

«Areal lingvistika»ning shakllanishi –

«Areal lingvistika»ning o’rganilish tarixi –

«Areal lingvistika»ning asosiy muammolari –

«Areal lingvistika» fanining o’rganish obekti –

«Areal lingvistika»ning maqsadi –

«Areal lingvistika»ning vazifalari –

«Areal lingvistika» fanni o’qitishning vazifalari:

Mahmud Koshg‘ariy -

Mahmud Koshg‘ariyning “Devonu lug‘at-it turk” asari - “Devonu lug‘at-it turk” da turkiy tillarning so’z boyligi - “Devonu lug‘at-it turk”da turkiy tillarning taraqqiyoti - “Devonu lug‘at-it turk” da turkiy tillarning tarqalish ko’lami - «Areal lingvistika»ning metodologik asoslar –

«Areal lingvistika»ning metodik asoslari –

Qo’shni shevalarga mansub lahjalardagi fonetik hodisalari - Lahjalardagi leksik hodisalarining taqsimlanishi-

Qo’shni shevalarga mansub lahjalardagi grammatik hodisalari - Qo’shni shevalar -

Qo’shgi lahjalardagi grammatik hodisalarining taqsimlanishi.

Ikki qo’shni lahjalar -

Ikki qo’shni tillar orasidagi chegara -

Ikki qo’shni tillar orasidagi chegaralarning kengayishi -

Ikki qo’shni lahjalar orasidagi chegara -

Ikki qo’shni lahjalar orasidagi chegaralarning kengayishi -

O’zbek va qozoq tillari orasidagi munosabatlar -

O’zbek va turkman tillari orasidagi munosabatlar -

O’zbek va qirg‘iz tillari orasidagi munosabatlar -

O’zbek va tatar tillari orasidagi munosabatlar -

Asta-sekinlik bilan rivojlanuvchi til davomiyli -

Asta-sekinlik bilan rivojlanuvchi til davomiyligi tamoyili -

Til davomiyligi tamoyilini aniqlash -

Til davomiyligi tamoyilini tahlil qilish-

Areal tilshunoslikda shevaning hududiy tarqalishi -

Areal tilshunoslikda lahjaning hududiy tarqalishi -

Areal tilshunoslikda tilning hududiy tarqalishi -

Izogloss -

Izoglossning tarqalishi-

Izoglossning tasnifi –

Tilning paydo bo’lishi –

Tilning hududiy tarqalishi -

Tilning hududiy tarqalishiga sabab bo’lgan iqtisodiy omillar –

Tilning hududiy tarqalishiga sabab bo’lgan siyosiy omillar –

Tilning hududiy tarqalishiga sabab bo’lgan etnografik omillar –

Tilning hududiy tarqalishiga sabab boTgan madaniy omillar –

Tilning paydo bo’lishi - Tilning hududiy tarqalishi -

Tilga sabab bo’lgan iqtisodiy, siyosiy, etnografik va madaniy omillar -

Hududiy yaqin bo’lgan tihammg o’zaro munosabati -

Hududiy yaqin bo’lgan shevalarning o’zaro ta’siri -

Hududiy yaqin bo’lgan shevalarning o’zaro ta’siri tavsifi –

«Areal lingvistika» fani muammolarining xalq tarixi bilan kesishuvi -

«Areal lingvistika» fani muammolarining til tarixi bilan kesishuvi -

Fan muammolarining xalq og‘zaki ijodiyoti bilan kesishuvi -

Fan muammolarining joy nomlari masalalari bilan kesishuvi -

Fan muammolarining antroponimlar bilan kesishuvi -

Fan muammolarining etnografiya bilan kesishuvi -

Matbuotda orfografiya masalalari -

Matbuotda atamashunoslik masalalar -

Matbuotda orfografiya masalalarining yoritilishi -

Matbuotda atamashunoslik masalalarining yoritilishi -

Shevalarning hududiy tarqalishi -

Yekspeditsiya tashkil etish yo’li bilan o’rganish –

Lahjalarning hududiy tarqalishi -

Yekspeditsiya tashkil etish yo’li bilan o’rganish -

Tillarning hududiy tarqalishi -

Yekspeditsiya tashkil etish yo’li bilan o’rganish.

Hududiy yaqin tillar -

Tillardagi o’zaro ta’sir doirasi mavjud o’tish zonalari -

Vibratsion zonalarning hosil bo’lishi -

Lingvistik noto’g‘rilikning kelib chiqish sabablari -

Lingvistik noto’g‘rilikning kelib chiqish sabablari -

Tarixiy tadqiqotlar olib borish -

Tasviriy tadqiqotlar olib borish -

Qiyosiy tadqiqotlar olib borish -

Tadqiqotlardagi ilmiy materiallarni hujjatlashtirish -

Tadqiqotlardagi ilmiy materiallarni hujjatlashtirish metodikasi -

Tadqiqotlardagi ilmiy materiallarni xaritalashtirish -

Sheva(lar) taraqqiyotining hududiy munosabatlari -

Sheva(lar) taraqqiyotining ijtimoiy munosabatlari -

Lahja(lar) taraqqiyotining hududiy munosabatlari -

Lahja(lar) taraqqiyotining ijtimoiy munosabatlari -

Til(lar) larning hududiy kyengayishi -

Sheva(lar)ning hududiy kyengayishi -

Lahja(lar)ning hududiy kyengayishi –

Geografik chegaradosh shevalar –

Geografik chegaradosh lahjalar –

Geografik chegaradosh tillar -

«Areal lmgvistika»ning etnolingvistika bilan bogtiiqligi –

«Areal lingvistika»ning etnografiya bilan bog‘liqligi –

«Areal lingvistika»ning sotsiolingvistika bilan bog‘liqligi –

«Areal lingvistika»ning tipologiya bilan bog‘liqligi - Izogloss

Ma’lum bir tilda so’zlashuvchi hududlar chegarasi

Madaniy maydon tushunchasi –

Tarixiy maydon tushunchasi –

Madaniy tushunchasining taqsimlanish tamoyillari –

Tarixiy maydon tushunchasining taqsimlanish tamoyillari - Geografik jihatdan yaqin bo’lgan tillar chegarasi

O’tish maydonlarining hosil bo’lishi

Shevalarning lingvogeografik tavsifi.

Lahjalarning lingvogeografik tavsifi.

Tillarning lingvogeografik tavsifi.

O’tish zonalari hududining hosil bo’lish tamoyillari talqini

Atlas xaritalar asosida ma’lum shevani o’rganish.

Atlas xaritalar asosida ma’lum lahjani o’rganish.

Atlas xaritalar asosida ma’lum tilning tarqalish ko’lamini o’rganish. Qo’shni tillar bilan yaqinlik darajasi.

Izoglassa

Izofonema

Izomorfema

Izoleksema

Hududiy jamoalar

Hududiy jamoalarning dialektlari

Tillarning o’tish zonalari

Ikki til ta’sir doirasidagi fonetik o’zgarishlar.

Ikki til ta’sir doirasidagi leksik o’zgarishlar.

Tillarning o’tish zonalari

Ikki til ta’sir doirasidagi morfologik o’zgarishlar.

Tebranish hududidagi tillarning fonetik belgilari.

Tillardagi undosh fonemalar talqini.

Tillardagi undosh fonetik hodisalar talqini.

Dialektal frazeologiyaning dialektlararo qo’llanishi.

So’z turkumlari

So’z turkumlarilariga xos xususiyatlar tavsifi.

Sintaksis -

Dialektal sintaksis masalalari –

Dialektal sintaksisda so’z birikmasi

Dialektal sintaksisda gaplar

Dialektal matn –

Dialektal matnlarda maqsad –

Dialektal matnlarda transkripsiya -


Н.З.Гаджиева. Проблемм тюркской ареальной лингвистики.

- М., Наука, 1975. 4-бет. Предисловие. Сўзбоши.

Современных этап развития языкознания характеризуется развитием молодой отрасли - ареальной лингвистики.

Тилшуносликнинг замонавий босқичи ёш филиал - тил тилшунослиги ривожи билан ажралиб туради.

Однако в тюркологии эта отрасль не получила еце развития, хотя отдельние разработке в этом направления предпринимались в отесественном востоковедения.

Шу билан бирга, туркология соҳасида бу йўналиш ҳали ривожланиш олмаган, гарчи бу йўналишдаги айрим ўзгаришлар табиий шарқшуносликда олиб борилган бўлса-да.

Создание монография посвяценной тюркской ареальной лингвистике, сопряжено с большими трудностями: 1) при широком размахе диалектологических исследований в области тюркологии задачи ареальной лингвистики до сих пор не ставились; 2) методика тюркских ареальних исследований ецё не виработана; 3) слабо разработана и сама обцеязиковедческая методика ареальной лингвистики; 4) ряд районов Средней Азии не описан или плохо описан, т.е. нет сведений по отдельним диалектам;

Туркий тиллар тилшунослигига бағишланган монография яратиш катта қийинчиликларга дуч келмоқда: 1) Туркология соҳасида кенг коъламли диалектологик тадқиқотлар олиб борилаётгани, тилшунослик тилшунослик вазифалари ҳали белгиланмаган; 2) туркий тадқиқотларнинг методологияси ҳали ишлаб чиқилмаган; 3) тил тилшунослигининг умумий лингвистик методикаси кам ривожланган; 4)

Марказий Осиёнинг бир қатор ҳудудлари тасвирланмаган ёки кам таърифланмаган, яъни. шахсий тиллар ҳақида ҳеч қандай маълумот йўқ;

5) отсутствует сводний атлас по диалектактам тюркских язъгиков как больших, так и малъгх зон; 6) методика описания диалектов несовершена: отсутствует фронтальное описание диалектов с соблюдаются правила (за небольшим исключением) описания ареалънъгх особенностей язъков; 7) въявление родства диалектов затрудняют исторические миграции, создаюцие необичную дробностъ изоглосс.

5) йирик ва кичик зоналарнинг туркий тилларининг диалектлари учун бирлашган атлас йўқ; 6) диалектларни тавсифлаш усули номукаммал эмас: тилларнинг оралиқ хусусиятларининг таърифига кўра, қоидалар билан (баъзи истиснолардан ташқари) диалектлар олдида ҳеч қандай таъриф йўқ; 7) қариндошлик диалектлари идентификатсияланиши тарихий мигратсиясини мураккаблаштиради, бу эса ноанъанавий физиологик исоглоссни яратади.

Все всшеизложеное свидетелъствует о том, что фронталъное описание болъшого ареала тюркских язиков, например среднеазатского, следует считатъ преждевременним.

Юқорида айтиб ўтилганидек, туркий тилларнинг кенг доираси, масалан, Марказий Осиё, олдиндан белгиланиши олдиндан кўриб чиқилиши керак.

Имеюцийся в нашим распоряжения материал позволяет поставитъ лицъ отделъние проблеми ареалъной лингвистики: 1) характеристика и интерпретация изоглоссних явлений среднеазиатского ареала с определением зон инноваций, центров язикових явлений, виявлением ареалов язикових союзов - предусматривается определевне критериев классификация изоглосс, которие могут битъ обцетюркскими, зоналъними, миграционними, а все изоглосси могут битъ кониергентними (константниими) или конститутивними; 2) характеристика и интерпретация пограничних изоглосс с обнаружением явлений язиковой аттракция, зон вибраций - предусматривается постановка и возможное решение аопросов язиковой интерференция;

Ареал лингвистика қуйидаги муаммоларни бартараф этишни олдига мақсад қилиб қўяди: 1) таъриф ва лингвистик уюшмалари соҳаларни аниқлаш, лисоний ҳодисаларни инноватсион марказлари жойларда таърифи билан Марказий Осиё ҳудудида талқин изоглосс ҳодисалар - туркий миллий, минтақавий, мигратсия бўлиши мумкин таснифи исоглоссес учун определевне мезонларини беради, ва барча изоглоссa (доимий) ёки асосли бўлиши мумкин; 2) таъриф ва талқин, тил тебраниш зоналари ҳодисалари кашфи билан чегарани исоглоссларини аниқлайди.

3) проблема типа язъгка и место его в классификации тюркских язъгков; 4) методъ ареальной лингвистики в тюркологии; 5) ролъ методов ареалъной лингвистики для истории тюркских язъков.

3) тил турини ва туркий тилларни таснифлашдаги ўрни; 4) Туркология фанида тилшунослик усуллари; 5) туркий тиллар тарихи учун ҳудудий лингвистик усулларнинг ўрни.

Введение. Kirish.

Ареалъная лингвистика, или лингвистическая география, явлается сравнителъно молодой отраслъю лингистической науки.

Тил тилшунослиги ёки тилшунослик географияси - тилшунослик фанининг нисбатан ёш бўлими.

Еевозникновению способствовали два основнъх факторов - появление новъх взглядов, связаннъх с проблемой происхождения индоевропейских язъков, и применение новъх методов изучения диалектов.

Ҳинд-эвропа тилларининг келиб чиқиши муаммосига оид янги қарашларнинг пайдо бўлиши ва диалектларни ўрганиш учун янги усулларни қўллаш икки асосий омил бўлди.

Ареалъная лингвистика явиласъ как бъ реакцией против жестких праязъковъх схем младограмматиков.

Тил тилшунослиги ёш грамматиканинг қаттиқ тилшунослик схемаларига қарши эди.

Началъной этап развития сравнителъного язъкознания сопровождался созданием примолинейнъх и в известной степени упроценнъгх схем, объясняюцих происхождение индоевропейских язъков. Предплдагалосъ, что они возникли путем постепенного диалектного дробления первоначалъно единого праязъка.

Наиболее ярким въражением подобнъх взглядов является известная схема родословного древа, предложенная А. Шлейхером.

Бундай қарашларнинг энг ёрқин ифодаси А. Шлейхером томонидан тавсия этилган таниқли наслчилик дарахт схемаси.

Открътие новъх язъков и диалектов убедило язъковедов в противоречивости этих прямолънейнъх схем.

Янги тиллар ва диалектларнинг кашф қилиниши тилшуносларни бу тўғри чизмаларнинг номутаносиблигига ишонч ҳосил қилди.

Основъг индоевропейской ареальной лингвистики бъгли заложенъг И.Шмидтом, теория воли которого базировалось на принципъ лингвистической непреръвности.

Индо-европа тиллари тилшунослиги асослари И. Шмидт томонидан яратилган бўлиб, унинг иродаси назарияси лингвистик узлуксизлик тамойилларига асосланган эди.

Пътаясб объяснить явление непреривности, Шмидт исходил из предположений о возможности распространения инноваций из определенного центра, и таким образом, бъли намеченъ некоторъе принципи, которие похднее легли в основу методов ареального лингвистики.

Давомийлик ҳодисасини тушунтиришга уриниб кўрган Шмидт, инноватсияларнинг тарқалиш эҳтимоли ҳақидаги тахминлардан бошлади. Унинг фикрича, инноватсияларнинг тарқалиш эҳтимоли муайян марказдан келиб чиқди ва шунинг учун ҳам яқинда маҳаллий тилшунослик усулларининг асосини ташкил этувчи баъзи принциплар белгиланди.

В дальнейшем понятия изоглосси, инновации получили углубленную разработку в труде А. Мейе. х. Ареальная лингвистика явилась органическим следствием развития диалектологических исследований.

Келажакда изоглосс тушунчаси, инноватсия А. Меееҳ ишида чуқур ривожланиш олди. Тил тилшунослиги диалектологик тадқиқотлар ривожининг органик натижасидир.

Питаясъ объяснить, явление лингвистической непреривности, Шмидт объяснить исходил из предположений о возможности распространения инноваций из определенного центра, и таким образом, били намечени некоторие принципи, которие позднее леги в основу методов ареальной лингвистика. В дальнейцем понятия изоглосси, инновации получили углубленую разработку в труде А.Мейе. Ареальная лингвистика явилас органическим следствием развития диалектологеческих исследований. Главний теоретик

младограмматической школи Г. Пуаль, видвинул идею об отсутствии диалектних границ, смешений диалектов, о том, что каждое язиковое явлений развивается в собственних гранцах. Дж.Асколи на основание учета фонетических признаков впервие виделал на территория распространения романских язиков самостоятельную группу говоров, которие он назвал франко-провансальскими.

Лингвистик узлуксизлик феноменини тушунтиришга уриниб кўрган Счмидт, маълум марказдан инноватсияларни тарқатиш эҳтимоли ҳақидаги тахминларга асосланиб тушунтирди ва шу тариқа баъзи тилларни ўрганиш услублари асосини яратди. Келажакда изоглосс тушунчаси, инновация А.Мей ишида чуқур ривожланиш олди. Тил тилшунослиги - диалектологик тадқиқотлар ривожининг органик натижаси. Ёш грамматика мактабининг бош теориси Г. Поуил диалектик чегаралар йўқлиги, диалектларни аралаштириш, ҳар бир тилшунослик оъз юзларида ривожланаётганлиги ҳақидаги фикрни оъртага ташлади. Фонитик хусусиятларни ҳисобга олган ҳолда Ж. Асоли биринчи марта Франо-Провенаал деб номланган романтик тилларни тарқатиш ҳудудида мустақил диалектлар гуруҳини танлади.

Ареальная лингвистика: цель, задачи, методы.

Ареальная лингвистика - раздел язътознания, исследуюций с помоцъю методов лингвистической географии распространение язътовъгх явлений в пространственной протяженности и межъязъковом, междиалектном взаимодействии.

Ареал тилшуносликнинг: мақсад, вазифалари, усуллари.

Ареал тилшунослик тилшуносликнинг бир бўлими бўлиб, у тилшуносликнинг кенг тарқалиши ва интерлингуал, диалектал тилшуносликнинг тилшунослик усулларини қоъллашда тилшуносликнинг тарқалишини ўрганади.

Определяюцим принципом при ареальном описании фактов взаимодействуюцих язъгков служит их фронтальнъй охват. Основная задача ареальной лингвистики - характеристика территориального распределения язътовъгх особенностей и интерпретация изоглосс (одинаковъе на картах глоссъ). В результате въявляются области (ареалъ) взаимодействия диалектов, язътов и ареальнъх обцностей - язътовъгх союзов, характеризуюциеся обцими структурнъми

признаками.

Термин пространственная ареальная лингвистика бъл впервъге введен Бартолием и Ведосси. Ареальная лингвистика тесно связана с лингвистической географией и диалектологией. Термин ареал используется для обозначения границ распространения язъгков и язътовъгх обцностей.

O’zaro tillarda gaplashadigan faktlar faktlarining hududiy ta'rifi uchun hal qiluvchi printsip ularning oldindan yoritilishidir. Til tilshunosligining asosiy vazifasi lisoniy xususiyatlarning hududiy tarqalishi va Izoglosssning talqini (glossos xaritalarda bir xil) xususiyatidir. Natijada, umumiy tarkibiy xususiyatlar bilan ifodalangan, tillar, tillar va mahalliy jamoalar - til birlashmalari o’rtasidagi o’zaro hamkorlikning hududlari aniq ko’rsatilgan.

Mekansal tillar tilshunoslik terminini avval Bartoli va Vedossi tomonidan kiritilgan. Orol tilshunosligi tilshunoslik va dialektologiya bilan chambarchas

bog'liq. Bu atamalar tillar va tillar jamoalarining tarqalish chegaralarini belgilash uchun ishlatiladi.

Наиболее часто цитируемъгй язъжовой союз — Балканский.

Ареалъное язъкознание в качестве своего метода использует лингвистическую географию. На географические карти наносятся полученнъе в резулътате сплошного или виборочного обследования изоглосси, характеризуюцие распространение явлений звукових, лексических, грамматических, и лингвисти, сопоставляя разние карти, интерпретируя их, виносят своё решение о центрах, где зародилисъ язиковие инновации и откуда они иррадиируют, как далеко они распространяются, что этому способствует и что, напротив, сдерживает далънейшее их продвижение. Нередко при этом оказивается необходимим приниматъ во внимание не толъко граници язикових явлениий, но и граници экономические, политические, этнографические, кулътурние. Тем самим откриваются возможности более адекватного познания истории данного язика, а при обрацении к территориалъно соседствуюцим язикам для лучшего осознания закономерностей дивергенции и конвергенции язиков.

Энг кенг тарқалган тилшунослик бирлиги Болқондир.

Орол тилшунослиги тилшунослик географиясидан фойдаланади. Географик хариталар товуш, лексик, грамматик ва тилшуносларнинг тарқалишини тавсифловчи, турли хариталарни таққослайдиган, уларни шарҳлаётган, тил инноватсияларининг келиб чиқиш жойлари ва улар тарқаладиган жойлар ҳақида қарор қабул қилишни аниқлайдиган тоълиқ ёки селектив сўровлар натижасида олинган изоглоссаларга қоълланилади. бу бунга ҳисса қўшади ва аксинча, уларнинг кейинги ривожланишига тоъсқинлик қилади. Кўпинча лисоний ҳодисаларнинг чегараларини эмас, балки иқтисодий, сиёсий, этнографик ва маданий чегараларини ҳам ҳисобга олиш керак. Бу маълум бир тил тарихи ҳақида кўпроқ маълумот олиш имкониятини очади ва тилларнинг келишмовчилиги ва яқинлашуви моделларини яхшироқ тушуниш учун жўғрофий жиҳатдан қўшни тилларга мурожаат қилганда.

Отделъний язик как множество племенних или территориалъних диалектов или группа географически смежних (родственних и неродственних) язиков (вплотъ до такой обцности, как язиковая семъя и язиковой союз) образует ту областъ, тот ареал, внутри которого ареалъная лингвистика устанавливает по показаням изоглосс устанавливает внутренние пространственние граници и исследует отношения между соответствуюцими диалектами и язиками. Ареал в целом трактуется как непреривное диалектное целое, диалектний континуум. В нём еиделяются следуюцие зонъг. центральная, где зарождаются новообразования (инновации), маргинальнъе, где наблюдаемъе изоглоссъ имеют менее въраженнъй характер, и переходнъе (диффузнъе зонъ, или зонъ вибрации).

Айрим қабилавий ёки ҳудудий леҳаелер ёки географик жиҳатдан яқин (бир-бирига боғлиқ бўлмаган) тиллар гуруҳлари (тиллар оиласи ва тиллар иттифоқи каби бир жамоага қадар) бўлган алоҳида тил бу ҳудудни ташкил этади, улар ичида маҳаллий тилшунослик ички узлик чегаралари орқали изоглоссни оърнатади ва тегишли лаҳжалар ва тиллар оъртасидаги муносабатларни ўрганади. Бир бутун сифатида майдон, узлуксиз, бир диялект бутун, диялектик бир сиреклилик деб талқин этилади. Унда қуйидаги зоналар ажратилади: марказий, унда янги шаклланиш (янгилик) туғилади, маргинал, кузатилган изоглосслар камроқ аниқланган ва оътиш даври (диффуз зоналар ёки тебраниш зоналари).

Лингвистическая концепция в. Гумбольта

В работах Гумбольдта представлено 2 подхода к истолкованию дисциплинарной структуръ язъкознания - «горизонтальнъй» и «Вертикальнъй». Первъй из них предполагает рассмотрение язъка либо с внешней (звуковой) сторонъ, либо с внутренней (смъсловой). В первом случае мъ имеем дело с фонетикой, а во втором - с семантикой. Вертикальное же представление о дисциплинарной структуре язъкознания вътекает из деления речевой цепи на определеннъе единицъ, которъе становятся предметом исследования фонетики, лексикологии, морфологии. Говоря о звуковой стороне язъка, он употреблял термин «фонетическая техника», а под

«интеллектуальной техникой» он имел в виду смъсловую сторону язъка. При этом под техникой язъка вообце подразумевались способъ, с помоцью которъх формировалась в том или ином язъке либо внешняя, либо внутренняя сторонъ язъка.

Лингвистик тушунчалар. Гумболт

Гумболдт асарларида тилшунослик интизомий тузилмасини - "горизонтал" ва "вертикал" талқин қилишда 2 ёндашув тақдим этилди. Улардан биринчиси тилни ташқи (овоз) томондан ёки ички (семантик) тарафдан кўриб чиқишни назарда тутади. Биринчи ҳолда, биз фонетикага, иккинчидан эса семантика билан ишлаймиз. Тилшуносликнинг интизомий тузилишининг вертикал ғояси нутқ занжири бўлинишидан фонетика, лексикология ва морфологияда тадқиқот мавзусига айланадиган аниқ бирликларга бўлинади. Тилнинг овозли томони ҳақида гапирар экан, у "фонетик техника" атамасидан фойдаланган, ва "интеллектуал техника" билан у тилнинг семантик томонини англатарди. Бундай ҳолда, тилнинг техникаси одатда тилнинг ташқи ёки ички томони муайян тилда шаклланиш усулларини англатади.

Отличия во внешней форме язъжа очевидни, поскольку одни и те же понятия в разнъх язъках обозначаются с помоцью разнъх звуковъх средств. Чтобъ въявить внутреннюю форму любой значимой единицъ язъка, необходимо въяснить понятия, которъми пользовался говоряций при создании данной единицъ. Гумбольдт писал: «И в этом случае слово - не эквивалент чувственно воспринимаемого предмета, а эквивалент того, как он бъл осмъслен речетворческим актом в конкретнъй момент изобретения слова.

Каждую из указаннъх дисциплин Гумбольдт стремился рассматривать с генетической точки зрения, т.е. с точки зрения происхождения соответственнъх единиц язъжа. В словообразовании же исследовался процесс создания нового слова в целом - включая его звуковую и смисловую сторони. В рамках морфологии он интересовался в первую очередь проблемами, которие связани с происхождением морфологических средство того или иного язика, а в рамках синтаксиса - его синтаксических средств. У Гумбольдта имеются элементи тех представлений, которие основиваются на относительном параллелизме словообразования и фразообразования, т.е. процессов создания нових слов и нових предложений. Процесс соединения морфем в слове и слов в предложении Гумбольдт називал «актом самостоятельного полегания через синтез». Словообразовательний синтез Гумбольдт описивал таким образом: «Когда в том или ином язике корень маркируется с помоцью суффикса как субстантива, данний суффикс становится материальним знаком отнесенности данного понятия к категории субстанции. Синтетическую деятельность во фразообразовании Гумбольдт описивал вербоцентрически, т.е. ставя в центр предложения глагольний предикат. Особое внимание Гумбольдт уделял морфологии. Он исходи л в ней из двух основние категорий - предмета и отношения. При классификации частей речи он исходил из ономасиологических категорий предмета и отношения. В его типологической классификации язиков в качестве обцей категориальной основи виступают лишь отношения. Флективние язики отличаются от изолируюцих тем, что первие виработали самое большое число морфологических средств для виражения отношений, а вторие, напротив, имеют агглютинативние и инкорпорируюцие язики.
Тилнинг ташқи шаклидаги фарқлар аниқ, чунки турли хил тилларда бир хил тушунчалар турли хил овоз воситалари билан ифодаланади. Тилнинг ҳар қандай муҳим бирлигининг ички шаклини аниқлаш учун ушбу бирликни яратишда спикер фойдаланадиган тушунчаларни аниқлаштириш керак. Ҳумболдт шундай деб ёзган эди: "Ва бу ҳолда сўз сўзни англаб этиладиган нарсанинг эквиваленти эмас, балки сўзни ихтиро қилишнинг муайян бир зонасида нутқ қилиш ҳаракати билан қандай тушунилганига оъхшашдир.

Ушбу фанларнинг ҳар бири Ҳумболдт генетик нуқтаи назардан қарашга интилди, яъни. тегишли тил бирликларининг келиб чиқиши жиҳатидан. Сўз шаклланишида эса, бутунлай янги сўз яратиш жараёни - унинг овози ва семантик тарафлари ҳам ўрганилди. Морфология доирасида у биринчи навбатда муайян тилнинг морфологик воситаларининг келиб чиқиши билан боғлиқ бўлган ва синтактиканинг синтактик воситалари доирасида муаммоларга қизиқиб қолган эди. Ҳумболдт сўз бирикмаси ва иборалар шаклланишининг нисбий параллелизмига асосланган, бу тавсифларнинг элементларига эга. янги сўзлар ва янги жумлаларни яратиш жараёни. Сўзда морфемаларни бирлаштириш ва жумладаги сўзларни бирлаштириш жараёни Ҳумболт "синтез орқали мустақил турар-жой актсияси" деб номланган. Ҳумболдт сўз форматлаш синтезини қуйидагича таърифлаб берди: "Агар илдиз бир тилда ёки бошқа бир моддада қўшимчаси билан белгиланган бўлса, бу қўшимчалар бу контсептсиянинг модда тоифасига боғлиқлигини кўрсатадиган муҳим бир белги бўлади. Ҳумболдт ибораси шаклланишида синтетик фаоллик верботсентрик тарзда тасвирланган, яъни. жумланинг марказида ифодани ўрнатиш. Ҳумболдт морфологияга алоҳида эътибор берди. У иккита асосий тоифалардан - мавзу ва муносабатлардан келиб чиққан. Нутқнинг бир қисмини таснифлаганда у мавзунинг ономасиологик тоифалари ва муносабатларидан келиб чиққан. Тилларнинг типологик таснифида фақатгина муносабатлар умумий категория асосига айланади. Инфиляция тиллари ажралиб турадиганлардан ажралиб туради, бунга кўра, дастлабки муносабатлар ифода қилиш учун энг кўп морфологик воситаларни ишлаб чиқарди, иккинчиси аксинча, аглутинативе ва бирлашувчи тилларга эга.

NAZORAT SAVOLNOMALARI


Oraliq nazorat savollari:

  1. Transkripsiya

  2. O’zbek shevalari tasnifi

  3. O’zbek shevalarining o’rganilishi

4.O’zbek shevalari fonetikasi va fonetik qonuniyatlar

  1. Shevalar leksikasi va leksikografiyasi

  2. O’zbek shevalari morfologiyasi va so’z yasalishi

  3. O’zbek shevalari sintaksisi

  4. Qarluq-chigil-uyg‘ur lahjasining muhim xususiyatlari

  5. Qipchoq-o’g‘uz lahjalarining muhim xususiyatlari

  6. «Areal lmgvistika»

  7. Adabiy til va dialekt munosabati

  8. Fonetik tahlil.

  9. Shevaga oid matnlarda fonetik xususiyatlami aniqlash

  10. O’zbek shevalarida uchraydigan fonetik qonuniyatlari.

  11. Leksik tahlil.

  12. Shevaga xos matnlarda leksik xususiyatlami aniqlash shevaga xos matnlardagi leksik xususiyatlari.

  13. Shevaga xos so’zlarni tematik guruhlarga bo’lib o’rganish

  14. Morfologik tahlil.

  15. Shevalarda turlanish.

  16. O’zbek shevalarida fe‘lning o’ziga xos xususiyatlari.

  17. Shevalarda so’z yasalishi va sintaktik tahlil.

  18. Sheva, dialekt, lahjalarning xususiyatlari, ularni o’rganish metodlari.

  19. Dialektlarni tadqiq qilish usullari

  20. O’zbek shevalari fonetikasi, uning hozirgi adabiy tilga munosabati

  21. O’zbek adabiy tilining tayanch shevalari

  22. O’zbek tilining qarluq-qipchoq va o’g‘uz lahjalariga xos xususiyatlar

  23. Shevalar lug‘ati.

  24. Dialektal leksikografiya masalasi.

Yakuniy nazorat savollari:

  1. «Areal lmgvistika»ning shakllanishi va uning o’rganilish tarixi.

  2. Areal tilshunoslikning asosiy muammolari hamda hozirgi holati.

  3. «Areal lingvistika» sohasi va lingvistik xaritalar bilan ishlash ko’nikmalarim shakllantirish.

  4. Izogloss (dialektologik xaritada ma‘lum bir tilda so’zlashuvchi hududlar chegarasi).

  5. Sheva, lahja va tilning lingvistik va geografik tarqalish omillarini o’rganish.

  6. Til va shevalarning geografik kengayishi asosida yuzaga keladigan vibratsion (o’tish) hududining paydo bo’lishi va lingvistik noturg‘rilik muammolari

  7. Til va lahjalarning hududiy kengayishini aniqlash va xaritalashtirish;

  8. «Areal lingvistika»ning nazariy-metodologik muammolari bilan shug‘ullanish kompetensiyasini hosil qilish va rivojlantirish.

  9. O’zbek tili «Areal lingvistika»sining shakllanishi.

  10. Mahmud Koshg‘ariyning “Devonu lug‘at-it turk” asarida turkiy tillarning so’z boyligi, taraqqiyoti va tarqalishko’lamining ifodalanishi.

  11. A.Navoiy va Z. M. Bobur asarlarida «Areal lingvistika».

  12. G.Vamberiy va rus olimlarining asarlarida «Areal lingvistika».

  13. «Areal lingvistika»ning metodologik va metodik asoslari.

  14. Bir til yoki o’zaro qo’shni shevalarga mansub lahjalardagi fonetik, leksik va grammatik hodisalari va ulaming taqsimlanishi.

  15. Ikki qo’shni lahjalar va tillar orasidagi chegara va ulaming kengayish xususiyatlari.

  16. O’zbek va qozoq, o’zbek va turkman, o’zbek va qirg‘iz, o’zbek va tatar tillari orasidagi munosabatlar.

  17. Areal tilshunoslikda sheva, lahja va tilning hududiy tarqalishi.

  18. Hududiy yaqin bo lgan tillar, sheva va dialektlarning o’zaro munosabati va ulaming ta‘siri tavsifi.

  19. Tilning paydo bo’ lishi, uning hududiy tarqalishi, unga sabab bo’lgan iqtisodiy, siyosiy, etnografik va madaniy omillar.

  20. «Areal lingvistika»ning xalq til tarixi, og‘zaki ijodiyoti, joy nomlari, antroponimlar, etnografiya sohalari masalalari bilan kesishuvi.

  21. Hududiy yaqin tillardagi o’zaro ta‘sir doirasi mavjud o’tish zonalari, ya‘ni vibratsion zonalaming hosil bo’lishi.

  22. Tarixiy, tasviriy, qiyosiy tadqiqotlar olib borish natijasida to’plangan ilmiy materiallarni hujjatlashtirish va xaritalashtirish metodikasi.

  23. Geografik chegaradosh sheva, lahja va tillar. «Areal lingvistika»ning etnolingvistika, etnografiya, sotsiolingvistika va tipologiya bilan bog‘liqligi.

  24. Bir-biriga geografik jihatdan yaqin bo’lgan tillar chegarasi, ularning o’ziga xos xususiyatlari.

  25. O’tish maydonlarining hosil bo’lishi va ulaming mustaqil tillarga bo’lgan ta‘sir doirasi.

  26. Sheva, lahja va tillarning o’zaro ta‘sir xususiyatlarining lingvogeografik tavsifi.

  27. O’tish zonalari hududining hosil bo’lish tamoyillari talqini.

  28. Atlas xaritalar asosida ma‘lum sheva, lahja va tilning tarqalish ko’lami

  29. Areal lingvistik tadqiqotlarda xaritalashtirishda izoglassa, izofonema, izomorfema, izoleksema kabi terminlarning roli masalasi.

  30. Hududiy jamoalarning dialektlari bilan bog‘ligining muhim muammolari.

  31. Tillarning o’tish zonalari.

  32. O’tish zonalarining ikki til ta‘sir doirasidagi fonetik va leksik, morfologik va sintaktik o’zgarishlar.

  33. Tebranish hududidagi tillarning fonetik belgilari.

  34. Dialektal sintaksisda so’z birikmasi va gaplardagi o’ziga xosliklar.

  35. Tillardagi undosh fonemalar va fonetik hodisalar talqini.

  36. O’zaro ta‘sir doirasidagi tillarning farq qiladigan ba‘zi xarakterli lug‘aviy xususiyatlari.

TAVSIYA ETILAYOTGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI

Asosiy adabiyotlar:

  1. Ashirboyev S. O’zbek dialektologiyasi. - Toshkent: 2015.

  2. Решетов Б.Б., Шоабдураҳмонов Ш. Ўзбек диалектологияси. - Тошкент: Ўқитувчи, 1978.

  3. Туйчибоев Б., Хасанов Б. Ўзбек диалектологияси. - Тошкент: Абдулла Қодирий номидаги халқ мероси нашриёти, 2004.

  4. Эназаров Т., Каримжонова В. ва бошқалар. Ўзбек диалектологияси. - Тошкент: Университет, 2012.

Qo’shimcha adabiyotlar:

  1. Мирзиёев Ш. М. Эркин ва фаровон, демократик Ўзбекистон давлатини биргаликда барпо этамиз. - Тошкент: Ўзбекистон, 2016. - 56 б.

  2. Мирзиёев Ш. М. Танқидий таҳлил, қатъий тартиб-интизом ва шахсий жавобгарлик - ҳар бир раҳбар фаолиятининг кундалик қоидаси бо‘лиши керак. - Тошкент: Ўзбекистон, 2017. - 104 б

  3. Каримов И.А. Юксак маънавият - енгилмас куч. - Тошкент: Маънавият, 2008.

  4. Алиев А. Й., Назаров К. Ҳ. Ўзбек тилининг махаллий шевалари буйича материал то‘пловчилар учун методик қўлланма. - Тошкент: 1976.

  5. Баскаков Н. А. Задачи составления ареалнмх исторических диалектологических атласов // Советская тюркология. 1982. Вьш. 3. С. 3-9.

  6. П.Бегалиев М. Д. Ўзбек тилининг Қорабулоқ шеваси лексикаси. - Тошкент: Иқтисод - Молия, 2007.

  1. Джураев А.Б. Теоретические основь ареального исследования Ўзбекоязьчного массива. - Тошкент, 1991.

  2. Жураев Б. Ўзбек адабий тили ва диалектлари. - Тошкент: Фан, 1963.

  3. Муродова Н. Ўзбек адабий тили ва шевалар лексикасининг киёсий тадқиқи. - Тошкент: Фан, 2005.

  4. Нафасов Т. Қашқадарё ўзбек халқ сўзлари. - Тошкент: Муҳаррир, 2011. 466 бет.

  1. Ражабов Н. Ўзбек шевашунослиги. - Тошкент: Ўқитувчи, 1996.

  2. Решетов В.В. Ўзбек диалектларини монографик ўрганиш // О‘ТА. 1960. 1-сон.

  3. Решетов В.В., Шоабдураҳмонов Ш. Ўзбек диалектологияси. - Тошкент: Ўқитувчи, 1962.

  4. Решетов В.В. О диалектной основе Ўзбекского литературного языко // Вопросм язмкознания. - Москва, 1955.

  5. Решетов В.В. Ўзбек шеваларининг клаификацияи // О‘ТА, 1966.

  6. Шоабдураҳмонов Ш. Ўзбек адабий тили ва ўзбек халқ шевалари.

  • Тошкент: Ўқитувчи, 1962.

  1. Срерматов А. Лингвистик география нима? - Тошкент: Фан, 1981.

  2. Шоимова Н. Қашқадарё ўзбек қипчоқ шевалари лексикаси.

  • Қарши: Насаф, 2000.

  1. Ўзбек диалектологиясидан материаллар.1-кисм. - Тошкент: Фан, /.

  2. Ўзбек диалектологиясидан материаллар. 2-кисм. - Тошкент: Фан, 1960.

  3. Ўзбек шевалари морфологияси. - Тошкент: Фан, 1984.

  4. Ўзбек шевалари лексикаси. - Тошкент: Фан, 1966.

  5. Ўзбек шевалари лексикаси. - Тошкент: Фан, 1991.

  6. Комарова 3. И. Методология, метод, методика и технология научнмх исследований в лингвистике: учебное пособие. - М., 2012.

  7. Стернин И. А. Контрастивная лингвистика. Проблемм теории и методики исследования. - М., 2007

  8. Ареальнью иследования в язмкознании (отв. ред. Толстой Н.И.).

  • Л., 1983

  1. Лингвистический энциклопедический словарь. - М., 2002

  2. Макаев Э.А. Проблемь индоевропейской ареалной лингвистики.

  • М., - Л., 1964.

  1. Мечковская Н.Б. Социальная лингвистика. - М., 1996.

Internet saytlari

  1. http://www.ut.uz/eng/today/europe recognizes her discovery.mgr

  2. http://www.uzbekistan.be/press-releases/14-2008.html# 6 SOCIETY_

  3. http: //www.sfs .unituebmgen.de/~lothar/lexbuch/ Seminar01 /skripte/onom

  4. html hneid9 de/sprache/linguistik/lingl 1 .pdf

  5. http://www.uni-leipzig.de/~fsger/materialien/Texte/Lexikologie.pdf

REFERAT MAVZULARI:

  1. «Areal lingvistika»ning shakllanishi va uning o’rganilish tarixi.

  2. Areal tilshunoslikning asosiy muammolari hamda hozirgi holati.

  3. «Areal lingyistika» sohasi va lingvistik xaritalar bilan ishlash ko’nikmalarini shakllantirish.

  4. Izogloss (dialektologik xaritada ma‘lum bir tilda so’zlashuvchi hududlar chegarasi).

  5. Sheva, lahja va tilning lingvistik va geografik tarqalish omillarini o’rganish.

  6. Til va shevalarning geografik kengayishi asosida yuzaga keladigan vibratsion (o’tish) hududining paydo bo’lishi va lingvistik noturg‘rilik muammolari

  7. Til va lahjalarning hududiy kengayishini aniqlash va xaritalashtirish;

  8. «Areal lingvistika»ning nazariy-metodologik muammolari bilan shug‘ullanish kompetensiyasini hosil qilish va rivojlantirish.

  9. O’zbek tili «Areal lingvistika»sining shakllanishi.

  10. Mahmud Koshg‘ariyning “Devonu lug‘at-it turk” asarida turkiy tillarning so’z boyligi, taraqqiyoti va tarqalishko’lamining ifodalanishi.

  11. A.Navoiy va Z. M. Bobur asarlarida «Areal lingvistika».

  12. G.Vamberiy va rus olimlarining asarlarida «Areal lingvistika».

  13. «Areal lingvistika»ning metodologik va metodik asoslari.

  14. Bir til yoki o’zaro qo’shni shevalarga mansub lahjalardagi fonetik, leksik va grammatik hodisalari va ulaming taqsimlanishi.

  15. Ikki qo’shni lahjalar va tillar orasidagi chegara va ulaming kengayish xususiyatlari.

  16. O’zbek va qozoq, o’zbek va turkman, o’zbek va qirg‘iz, o’zbek va tatar tillari orasidagi munosabatlar.

  17. Areal tilshunoslikda sheva, lahja va tilning hududiy tarqalishi.

  18. Hududiy yaqin bo lgan tillar, sheva va dialektlarning o’zaro munosabati va ulaming ta‘siri tavsifi.

  19. Tilning paydo bo’ lishi, uning hududiy tarqalishi, unga sabab bo’lgan iqtisodiy, siyosiy, etnografik va madaniy omillar.

  20. «Areal lingvistika»ning xalq til tarixi, og‘zaki ijodiyoti, joy nomlari, antroponimlar, etnografiya sohalari masalalari bilan kesishuvi.

  21. Hududiy yaqin tillardagi o’zaro ta‘sir doirasi mavjud o’tish zonalari, ya‘ni vibratsion zonalaming hosil bo’lishi.

  22. Tarixiy, tasviriy, qiyosiy tadqiqotlar olib borish natijasida to’plangan ilmiy materiallarni hujjatlashtirish va xaritalashtirish metodikasi.

  23. Geografik chegaradosh sheva, lahja va tillar. «Areal lingvistika»ning etnolingvistika, etnografiya, sotsiolingvistika va tipologiya bilan bog‘liqligi.

  24. Bir-biriga geografik jihatdan yaqin bo’lgan tillar chegarasi, ularning o’ziga xos xususiyatlari.

  25. O’tish maydonlarining hosil bo’lishi va ularning mustaqil tillarga bo’lgan ta‘sir doirasi.

  26. Sheva, lahja va tillarning o’zaro ta‘sir xususiyatlarining lingvogeografik tavsifi.

  27. O’tish zonalari hududining hosil bo’lish tamoyillari talqini.

  28. Atlas xaritalar asosida ma‘lum sheva, lahja va tilning tarqalish ko’lami

  29. Areal lingvistik tadqiqotlarda xaritalashtirishda izoglassa, izofonema, izomorfema, izoleksema kabi terminlarning roli masalasi.

  30. Hududiy jamoalarning dialektlari bilan bog‘ligining muhim muammolari.

  31. Tillarning o’tish zonalari.

  32. O’tish zonalarining ikki til ta‘sir doirasidagi fonetik va leksik, morfologik va sintaktik o’zgarishlar.

  33. Tebranish hududidagi tillarning fonetik belgilari.

  34. Dialektal sintaksisda so’z birikmasi va gaplardagi o’ziga xosliklar.

  35. Tillardagi undosh fonemalar va fonetik hodisalar talqini.

  36. O’zaro ta‘sir doirasidagi tillarning farq qiladigan ba‘zi xarakterli lug‘aviy xususiyatlari.

MUSTAQIL ISHLAR BO’YICHA NAZORAT ISHI

VARIANTLARI

  1. Izogloss (dialektologik xaritada ma‘lum bir tilda so’zlashuvchi hududlar chegarasi).

  2. Sheva, lahja va tilning lingvistik va geografik tarqalish omillarini o’rganish.

  3. Til va shevalarning geografik kengayishi asosida yuzaga keladigan vibratsion (o’tish) hududining paydo bo’lishi va lingvistik noturg‘rilik muammolari

  4. Til va lahjalarning hududiy kengayishini aniqlash va xaritalashtirish;

  5. «Areal lmgvistika»ning nazariy-metodologik muammolari bilan shug‘ullanish kompetensiyasini hosil qilish va rivojlantirish.

  6. O’zbek tili «Areal lingvistika»sining shakllanishi.

  7. Mahmud Koshg‘ariyning “Devonu lug‘at-it turk” asarida turkiy tillarning so’z boyligi, taraqqiyoti va tarqalishko’lamining ifodalanishi.

  8. A.Navoiy va Z. M. Bobur asarlarida «Areal lingvistika».

  9. G.Vamberiy va rus olimlarining asarlarida «Areal lingvistika».

  10. «Areal lingvistika»ning metodologik va metodik asoslari.

  11. Bir til yoki o’zaro qo’shni shevalarga mansub lahjalardagi fonetik, leksik va grammatik hodisalari va ulaming taqsimlanishi.

  12. Ikki qo’shni lahjalar va tillar orasidagi chegara va ulaming kengayish xususiyatlari.

  13. O’zbek va qozoq, o’zbek va turkman, o’zbek va qirg‘iz, o’zbek va tatar tillari orasidagi munosabatlar.

  14. Areal tilshunoslikda sheva, lahja va tilning hududiy tarqalishi.

  15. Hududiy yaqin bo lgan tillar, sheva va dialektlarning o’zaro munosabati va ulaming ta‘siri tavsifi.

  16. Tilning paydo bo’ lishi, uning hududiy tarqalishi, unga sabab bo’lgan iqtisodiy, siyosiy, etnografik va madaniy omillar.

  17. «Areal lingvistika»ning xalq til tarixi, og‘zaki ijodiyoti, joy nomlari, antroponimlar, etnografiya sohalari masalalari bilan kesishuvi.

  18. Hududiy yaqin tillardagi o’zaro ta‘sir doirasi mavjud o’tish zonalari, ya‘ni vibratsion zonalaming hosil bo’lishi.

  19. Tarixiy, tasviriy, qiyosiy tadqiqotlar olib borish natijasida to’plangan ilmiy materiallarni hujjatlashtirish va xaritalashtirish metodikasi.

  20. Geografik chegaradosh sheva, lahja va tillar. «Areal lingvistika»ning etnolingvistika, etnografiya, sotsiolingvistika va tipologiya bilan bog‘liqligi.

  21. Bir-biriga geografik jihatdan yaqin bo’lgan tillar chegarasi, ularning o’ziga xos xususiyatlari.

  22. O’tish maydonlarining hosil bo’lishi va ularning mustaqil tillarga bo’lgan ta‘sir doirasi.

  23. Sheva, lahja va tillarning o’zaro ta‘sir xususiyatlarining lingvogeografik tavsifi.

  24. O’tish zonalari hududining hosil bo’lish tamoyillari talqini.

  25. Atlas xaritalar asosida ma‘lum sheva, lahja va tilning tarqalish ko’lami

  26. Areal lingvistik tadqiqotlarda xaritalashtirishda izoglassa, izofonema, izomorfema, izoleksema kabi terminlarning roli masalasi.

  27. Hududiy jamoalarning dialektlari bilan bog‘ligining muhim muammolari.

  28. Tillarning o’tish zonalari.

  29. O’tish zonalarining ikki til ta‘sir doirasidagi fonetik va leksik, morfologik va sintaktik o’zgarishlar.

  30. Tebranish hududidagi tillarning fonetik belgilari.

AREAL LINGVISTIKA FANIDAN TAYYORLANGAN TEST

SAVOLLARI



1. Manba - Ashurboyev S. O’zbek dialektologiyasi. Toshkent: Navro’z, 2016. - 130 b.

Qiyinlik darajasi - 2.

Qarlug'-chigil uyg'ur, qipchoq, o’g'uz lahjalari kimning tasnifida aks etgan?

Reshetov V. V.

Borovkov A. K.

Yudaxin K. K.

Polivanov E. D. Yunusov G'.O.

2. Manba - Ashurboyev S. O’zbek dialektologiyasi. Toshkent: Navro’z, 2016. - 130 b.

Qiyinlik darajasi - 2.

Umlaut deb:

Affiksdagi old qator unlining o’zakdagi orqa qator unliga ta'sir etishi va o’z

xarakteriga o’xshatib olishiga aytiladi.

Keyingi bo’g'indagi unlining oldingi bo’g'indagi unliga ta'siriga aytiladi.

Oldingi bo’g'indagi unliga o’g'indagi unlinking moslashishiga aytiladi.

O’zakdagi unlining affiksdagi unliga ta'sirini bildiradi.

3 Manba - Ashurboyev S. O’zbek dialektologiyasi. Toshkent: Navro’z, 2016. - 130 b.

Qiyinlik darajasi - 2.

Unli va undoshlar mosligi qanday nomlanadi?

Akkomodatsiya

Assimilyatsiya.

Spirantizatsiya.

Dissimilyatsiya

4. Manba - Ashurboyev S. O’zbek dialektologiyasi. Toshkent: Navro’z, 2016. - 130 b.

Qiyinlik darajasi - 2.

-lyk, -lyg’, -ly: affikslari qaysi shevada ko’plik raa'nosini ifodalaydi?

O’sh shevasida

Marg'lon shevasida

Qurama shevalarida

Toshkent shevasida

5. Manba - Ashurboyev S. O’zbek dialektologiyasi. Toshkent: Navro’z, 2016. - 130 b.

Qiyinlik darajasi - 2.

Toshkent dialektiga xos hozirgi zamon fe'I tuslanishini aniqlang.

barvatma(n)

Ьэуэтт i

Ьэгэтп

Ьэгэйьт

6. Manba - Ashurboyev S. O’zbek dialektologiyasi. Toshkent: Navro’z, 2016. - 130 b.

Qiyinlik darajasi - 2.

Dialekt bu:

Bir-birigateng bo’lgan shevalar yig'indisiga aytiladi

Leksik, fonetik va morfologik jihatdan yaqin bo’lgan hamda o’zbek tilining nisbatan katta-

roq territoriyasiga oid qismiga aytiladi

Leksik, fonetik va morfologik xususiyatlari yaqin bo’lgan shevalarni birlashtiradi

Bir-biriga yaqin bo’lgan shevalarni bildiradi

7. Manba - Ashurboyev S. O’zbek dialektologiyasi. Toshkent: Navro’z, 2016. - 130 b. Qiyinlik darajasi - 2.

Adabiy tilning tayanch dialektiga to’g'ri baho berilgan qatorni aniqlang

Adabiy tilning rivojlanishi tamoyillarini tayanch dialekt belgilab beradi

Adabiy tilning leksik normalarini tayanch dialekt belgilaydi

Adabiy tilning eng muhim fonetik va morfologik normalari tayanch dialektdan olinadi

Adabiy til to’laligicha tayanch dialekt asosida rivojlanadi

8. Manba - Ashurboyev S. O’zbek dialektologiyasi. Toshkent: Navro’z, 2016. - 130 b.

Qiyinlik darajasi - 2.

Turk-barlos shevasi qaysi olim tasnifida tilga olinadi?

Yunusov G'.O.

Polivanov E. D.

Reshetov V. V.

Borovkov A. K.

9. Manba - Ashurboyev S. O’zbek dialektologiyasi. Toshkent: Navro’z, 2016. - 130 b.

Qiyinlik darajasi - 2.

Ushbu ta'riflardan qaysi biri singarmonizm qonunini to’g'ri ifoda qiladi?

Unlilarning old qator va orqa qator hamda lablanish darajasiga ko’ra uyg'unlashuvi

Unlilarning old qator va orqa qator xususiyatlariga ko’ra uyg'unlashuvi

So’z o’zagidagi unlining orqa qator va old qator, lablangan va lablanmaganligiga ko’ra

affiksdagi unlilarning uyg'unlashuvi

So’zda dastlabki bo’g'indagi unlining xususiyatiga ko’ra keying bo’ginlardagi unlilarning

uyg'unlashuvi

10. Manba - Ashurboyev S. O’zbek dialektologiyasi. Toshkent: Navro’z, 2016. - 130 b.

Qiyinlik darajasi - 2.

Kontrast juft unlilar berilgan qatorni toping

a - э

i-ъ

o - e

w - ь

11. Manba - Ashurboyev S. O’zbek dialektologiyasi. Toshkent: Navro’z, 2016. - 130 b.

Qiyinlik darajasi - 2.

Qaysi dialektlarda o’rin-payt va jo’nalish kelishiklari almashinib qo’llanadi?

Samarqand, Buhoro, Qashqadaryo va Surxondaryoda

Toshkent va Farg'onada

Qorako’I, Toshkent viloyatlarida va Xorazmda

Namangan va Andijonda

12. Manba - Ashurboyev S. O’zbek dialektologiyasi. Toshkent: Navro’z, 2016. - 130 b.

Qiyinlik darajasi - 2.

O’g'uz lahjasiga xos harakat nomi affiksini aniqlang

-maq,- тэк

-йэр, - maq

-тэк, -sh

-v, -maq

13. Manba - Ashurboyev S. O’zbek dialektologiyasi. Toshkent: Navro’z, 2016. - 130 b.

Qiyinlik darajasi - 2.

o, e unlilari tavsifi qaysi qatorda berilgan

O’rta-keng, lablangan

O’rta-keng, orqa qator

Quyi-keng, lablangan

Yuqori-tor lablangan № 14. Manba - Ashurboyev S. O’zbek dialektologiyasi. Toshkent: Navro’z, 2016. - 130 b.

Qiyinlik darajasi - 2.

O’zbek shevalarining rang-barangigini quyidagi omillarnini qaysi biri ta'minlagan?

O’zbeklarning etnik xususiyatlari, o’zbek tiliga turkiy va turkey bo’lmagan tillarning ta'siri

O’zbeklarning turmush tarzi, o’zbek tiliga turkey va turkey bo’lmagan tillarning ta'siri

O’zbek tiliga turkiy tillarning ta'siri.

O’zbeklarning etnik xususiyatlari va o’zbek tiliga tojik tilining

ta'siri

15. Manba - Ashurboyev S. O’zbek dialektologiyasi. Toshkent: Navro’z, 2016. - 130 b.

Qiyinlik darajasi - 2.

Palatal singarnionizmning to’g'ri javobini belgilang.

So’zda unlilarning old qator va orqa qator xususiyatlariga ko’ra uyg'unlashuvi

So’zda unlilarning old qator xususiyatlariga ko’ra uyg'unlashuvi

So’zda unlilarning moslashganligi xususiyatlariga ko’ra uyg'unlashuvi

So’zda unlilarning lablanganlik xususiyatlariga ko’ra uyg'unlashuvi

16. Manba - Ashurboyev S. O’zbek dialektologiyasi. Toshkent: Navro’z, 2016. - 130 b.

Qiyinlik darajasi - 2.

Ikkilamchi cho’ziq uniilar qanday yuzaga kelgan?

So’zdagi biror undosh tovushning tushib qolishi hisobiga yuz beradi

So’zdagi biror unli tovushning tushib qolishi natijasida paydo bo’ladi

So’zdagi biror bo’g'inning tushib qolishi hisobiga yuz beradi

So’zdagi urg'u o’rnining o’zgarishi bilanyuz beradi

17. Manba - Ashurboyev S. O’zbek dialektologiyasi. Toshkent: Navro’z, 2016. - 130 b.

Qiyinlik darajasi - 2.

Quyidagilardan qaysi biri lahja emas?

Qozoq-nayman

Qipchoq

O’g'uz

Qarluq-chigil-uyg'ur

18. Manba - Ashurboyev S. O’zbek dialektologiyasi. Toshkent: Navro’z, 2016. - 130 b.

Qiyinlik darajasi - 2.

O’zbek tili tarkibidagi lahjani aniqlang

Qarluq

O’rta o’zbek

Do’rmon

Jaloyir

19. Manba - Ashurboyev S. O’zbek dialektologiyasi. Toshkent: Navro’z, 2016. - 130

b..Qiyinlik darajasi - 2.

O’zbek adabiy tiliaing tayanch dialektlari ko’rsatilgan qatorni belgilang

Toshkent, Farg'ona

Toshkent, Andijon

Toshkent, Jizzax

Samarqand, Toshkent

20. Manba - Ashurboyev S. O’zbek dialektologiyasi. Toshkent: Navro’z, 2016. - 130 b.

Qiyinlik darajasi - 2.

i, bi uniilari tavsifi to’g'ri berilgan qatorni belgilang

Yuqori-tor, lablanmagan

Quyi-keng, lablanmagan

Old qator, yuqori-tor

Orqa qator, yuqori-tor

21. Manba - Ashurboyev S. O’zbek dialektologiyasi. Toshkent: Navro’z, 2016. - 130 b.

Qiyinlik darajasi - 2.

Dialektolog olimlarni ko’rsating

Abdullayev F., Reshetov V., Abdurahmonov Д,

Asqarova M., Shoabdurahmonov Sh.

Shoabdurahmonov Sh., Abdullayev F., Ibrohimov S.

Ibrohimov S., Abdullayev F., Hojiyev A.

22. Manba - V.V.Reshetov, Sh.Shoabdurahmonov. O’zbek dialektologiyasi. Toshkent:

O’qituvchi, 1978. - 70 bet.Qiyinlik darajasi - 3.

O’zbek shevalarining qaysi birida tushum va qaratqich kelishiklari unlidan so’ng -нъ affiksi,

undoshdan so’ng assimilyativ formalari bilan 19 xil shakl orqali ifodalanadi?

Toshkent

Qarshi

Namangan

Xorazm

23. Manba - V.V.Reshetov, Sh.Shoabdurahmonov. O’zbek dialektologiyasi. Toshkent:

O’qituvchi, 1978. - 80 bet. Qiyinlik darajasi - 3.

O’zbek tilida kelishiklar” asarining mualiffi kim?

A.G’ulomov

H.Ne’matov

  1. Hojiyev

Sh.Rahmatullayev

24. Manba - V.V.Reshetov, Sh.Shoabdurahmonov. O’zbek dialektologiyasi. Toshkent:

O’qituvchi, 1978. - 89 bet.Qiyinlik darajasi - 3.

«J» lovchi shevalarda shaxs va ko’rsatish olmoshlari jo’nalish kelishigi bilan turlanganda qanaqa

formada bo’ladi?

Mag’an, sag’an, og’an, shog’an

Mang’a, sang’a, ong’a

Senke, menke, shing’a

Sanga, manga, unga, shunga

25. Manba - V.V.Reshetov, Sh.Shoabdurahmonov. O’zbek dialektologiyasi. Toshkent:

O’qituvchi, 1978. - 200 bet. Qiyinlik darajasi - 3.

Kim o’zining olmosh maqolasida mag‘an, sag‘an kabi formalarda uchraydigan -n ning paydo

bo’lishi haqida fikr bildiradi?

F. Isxakov

  1. Mengliyev

V. Reshetov

Sh. Shoabdurahmonov

26. Manba - V.V.Reshetov, Sh.Shoabdurahmonov. O’zbek dialektologiyasi. Toshkent:

O’qituvchi, 1978. - 20 bet.Qiyinlik darajasi - 2.

Qaysi kelishik shevalarda -di, -ti, -nu, -na shakllarida uchraydi?

Tushum

Qaratqich

Chiqish

Jo’nalish

27. Manba - V.V.Reshetov, Sh.Shoabdurahmonov. O’zbek dialektologiyasi. Toshkent:

O’qituvchi, 1978. - 40 bet.Qiyinlik darajasi - 1.

Qaysi kelishik affiksi o’zak-negizida lablangan tovushlarning bo’lishiga qarab, -nung, -tung, -

dung tarzida bo’lishi mumkin?

Qaratqich

Tushum

Chiqish

Jo’nalish

28. Manba - V.V.Reshetov, Sh.Shoabdurahmonov. O’zbek dialektologiyasi. Toshkent:

O’qituvchi, 1978. - 40 bet. Qiyinlik darajasi - 1.

Qaysi shevalarda o’rin-payt va jo’nalish kelishiklari almashtirib qo’llanadi?

Samarqand- Buxoro, Qashqadaryo, Jizzax

Samarqand-Buxoro, Toshkent, Xorazm

Toshkent-Farg‘ona, Buxoro, Qashqadaryo

Xorazm va Jizzax

29. Manba - V.V.Reshetov, Sh.Shoabdurahmonov. O’zbek dialektologiyasi. Toshkent:

O’qituvchi, 1978. - 40 bet. Qiyinlik darajasi - 3.

Qaysi shevada tushum kelishigi o’rnida ham jo’nalish kelishigi qo’llanadi?

Jizzax

Xorazm

Qashqadaryo

Andijon

30. Manba - V.V.Reshetov, Sh.Shoabdurahmonov. O’zbek dialektologiyasi. Toshkent:

O’qituvchi, 1978. - 40 bet.Qiyinlik darajasi - 1.

Qaysi shevalarda chiqish kelishigi -din, -tin tarzida uchraydi?

Turkiston, Iqon va Qorabuloq

Toshkent-Farg‘ona

Xorazm

Samarqnd-Buxoro, Qashqadaryo

31. Manba - V.V.Reshetov, Sh.Shoabdurahmonov. O’zbek dialektologiyasi. Toshkent:

O’qituvchi, 1978. - 47 bet. Qiyinlik darajasi - 2.

Toshkent shevasida kelishiklar soni nechta?






Download 1,41 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   34   35   36   37   38   39   40   41   ...   49




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish