Lim vazirligi

2-mavzu

O’ZBEK «AREAL LINGVISTIKA»SINING SHAKLLANISHI VA

O`RGANILISHI

Reja:

1. 
   O’zbek tili «Areal lingvistika»sining shakllanishi.
   
2. 
   Mahmud Koshg‘ariyning “Devonu lug‘at-it turk” asarida turkiy tillaming so’z boyligi, taraqqiyoti va tarqalishko’lamining ifodalanishi.
   
3. 
   A. Navoiy va Z. M. Bobur asarlarida «Areal lingvistika».
   
4. 
   Jahon, rus va XX-XXI asr o’zbek olimlarining asarlarida «Areal
   

lingvistika».

Tayanch tushunchalar: O’zbek tili, «Areal lingvistika», Mahmud Koshg‘ariy, “Devonu lug‘at-it turk”, Mahmud Koshg‘ariyning “Devonu lug‘at-it turk” asari, turkiy tillarning so’z boyligi; turkiy tillarning taraqqiyoti; turkiy tillarning tarqalish; turkiy tillarning tarqalish ko’lami.

O’zbek tili «Areal Lingvistika»sining shakllanishi, albatta, Mahmud Koshg‘ariy va uning “Devonu lug‘atit turk” asari bilan bog‘liqdir. «Areal lingvistika» bu turli hududlarda tarqalgan qardosh xalqlarning hamda bir xalq shevalarining geografik tarqalishining ilmiy amaliy va ilmiy nazariy jihatlarini ko’rsatuvchi fandir. Unda berilgan folklor materiallari ham ayni vaqtda dialektal materiallar sanaladi. Muallif turkiy xalqlar yashagan hududlarni kezib chiqqan, bugunga ilm-fan termini bilan aytadigan bo’lsak, u turkiy xalqlarning shevalarini o’rganish maqsadida dialektal ekspeditsiyani boshlab berganligini ta’kidlash zarur. Zero, shevaning dialektal xususiyatlari, avvalo sheva vakillarining nutqida, shuningdek, shu nutq bilan voqe bo’lgan folklor namunalarida o’z aksini topishi bugungi kunda oddiy aksioma hisoblanadi. Asar S.Mutalibov tomonidan arabchadan o’zbekchaga bir necha yil ichida tarjima qilingan. Bu uchun muallifga ma’ruza qilib berish sharti bilan filologiya fanlari nomzodi ilmiy unvoni berilgan. Uning uch tomlik holati 1960-1963 yillarda Fan nashriyotida nashr etilganligi ijtimoiy hayotni, xususan, ilm-fanni boyitgan hodisalardan biridir. Keyinchalik uning indeks lug‘ati ham nashr etilgan (1967).

Mahmud Koshg‘ariyning “Devonu lug‘atit-turk” asari. Mahmud Koshg‘ariyning “Devonu lug‘at-it turk” asarining materiallari ancha oldindan yig‘ib borilgani uchun ikki yil ichida yozilgan. Bu asar bilan muallif turkiy so’zlarni arabchaga tarjima qilib tushuntiradi va arablarga turkiylar bilan muloqotda bo’lish uchun turkiy tilni ham bilish kerakligini ta’kidlagan.

Bu asarda turkiy tillarning so’z boyligi, taraqqiyoti va tarqalish ko’lamining ifodalanishi. Bu asarda turkiy tillarning so’z boyligi, taraqqiyoti va tarqalish ko’lamining ifodalanishi XI asr nuqtayi nazaridan misollar bilan berilganki, bunda albatta, lug‘atdagi dialektal so’zlarning berilishi hamda turkiy xalqlar yoyilgan hududning xaritasining berilishi har tomonlama o’rmli bo’lgan. Muallif bu asari bilan qiyosiy tilshunoslikka asos solgan desak, xato bo’lmaydi. Albatta, bu fikrimizni ilmiy amaliy jihatdan deb bilish kerak.

К

DIALEKTOLOGIYA

TILSHUNOSLIK

AREAL TILSHUNOSLIK

LINGVISTIK GEOGRAFIYA