Lim vаzirligi toshkеnt dаvlаt iqtisodiyot univеrsitеti b. T. Sаlimov, M. S. Yusupov, B. B. Salimov mikroiqtisodiyot

B
E
	C
Pmax		A

D

Q1Q	e	Q2	Q

19.4-rasm. Narx davlat tomonidan nazorat qilinganda iste′molchi va ishlab chiqaruvchi ortiqchaligining grafikdagi tasviri
Maksimal narx o`rnatilganda bir qator ishlab chiqaruvchilar (xarajatlarini maksimal narxda qoplay olmagani uchun) bozordan siqib
chiqariladi va ishlab chiqariladigan va sotiladigan mahsulot hajmi Qe dan
Q<sub>1</sub> gacha kamayadi. Tovarni sotib olishni davom ettirayotgan iste′molchilar tovarni past narxda sotib oladilar va ularning iste`mol ortiqchaligi oshadi. Ushbu oshgan ortiqchalik grafikda qo`shshtrixlangan A to`rtburchak yuzi bilan ifodalangan. Lekin bir qator iste′molchilar tovar hajmi qisqargani uchun uni sotib ololmaydilar. Ularning iste`mol ortiqchaligining qisqarganligi shtrixlangan B uchburchak yuziga teng. Demak, iste′molchi ortiqchaligining sof o`zgarishini quyidagicha aniqlash mumkin: ist.  A  B (1), bu yerda, ist.-iste′molchi ortiqchaligining sof o`zgarishi.
Rasmdan ko`rinib turibdiki, A  B bo`lgani uchun sof iste′molchi ortiqchaligi musbat ist.  0.
Endi ishlab chiqaruvchi ortiqchaligini qaraymiz. Bozorda qolib ishlab chiqarishni davom ettirayotgan ishlab chiqaruvchilar bozor narxidan
past narxda Q<sub>1</sub> hajmda mahsulot ishlab chiqaradi. Ishlab chiqaruvchilar grafikda ko`rsatilgan A to`rtburchak yuziga teng bo`lgan iste′molchi ortiqchaligini yo`qotadilar.
335

Bozordan siqib chiqarilgan ishlab chiqaruvchilar tomonidan yo`qotilgan ishlab chiqaruvchi ortiqchaligi esa C uchburchak yuzi bilan ifodalangan. Demak, ishlab chiqaruvchi ortiqchaligining umumiy o`zgarishi teng: i/ch.  A  C (2), bu yerda, i/ch. - ishlab chiqaruvchi ortiqchaligining sof o`zgarishi.

Maksimal narx o`rnatilganda asosiy yo`qotishlar ishlab chiqaruvchilar zimmasiga to`g`ri keladi. Rasmdan ko`rinib turibdiki, narxni nazorat qilish umumiy yalpi ortiqchalikning ma`lum qismini yo`qotishga olib keladi va ushbu yo`qotishga to`liq yo`qotish deyiladi.
Ortiqchaliklarning umumiy o`zgarishini aniqlash uchun biz iste`mochi ortiqchaligi o`zgarishi ist. va ishlab chiqaruvchi ortiqchaligi o`zgarishi i/ch ni qo`shamiz:

  ist.  i/ch  A  B  (A  C)  A  B  A  C  B  C (3).

Shunday qilib, biz B va S uchburchaklarning yuziga teng bo`lgan to`liq yo`qotishni olamiz. Bu to`liq yo`qotish narxlarni nazorat qilish bilan bog`liq davlatning iqtisodiy siyosatining samarasiz ekanligini ko`rsatadi. Bu yerda ishlab chiqaruvchilar tomonidan yo`qotilgan ortiqchalikning iste′molchilar yutib olgan ortiqchalikdan katta ekanligini ko`rish mumkin.
Agar talab chizig`i juda ham elastik bo`lmaganda narxlarni nazorat qilish ham juda katta yo`qotishga olib kelishi mumkin (19.5-rasm).
P

			B