|
Kurno modeliga misol. Faraz qilaylik, duopolik bozorda ikkita firma harakat qiladi. Duopolistlarning bozor talabi chizig`i chiziqli
funksiya orqali ifodalangan: yoki, P 40 Q , bu yerda Q
ikkala firmaning umumiy ishlab chiqarish hajmi: Q Q1 Q2 .
Faraz qilaylik, ikkala firmaning ham chekli xarajatlari 4 ga teng MC1 MC2 4 . Bu holda birinchi firmaning ikkinchi firma ishlab
284
chiqarish hajmidan bog`liq ishlab chiqarish chizig`ini aniqlaymiz, ya′ni Q1 (Q2 ) ni. Firma foydani maksimallashtiradi, agar u chekli daromadni chekli xarajatga tenglashtiradigan hajmda mahsulot ishlab chiqarsa.
Birinchi firmaning umumiy daromadi:
TR1 P Q1 (40 Q)Q1 40Q1 (Q1 Q2)Q1 40Q1 Q12 Q1 Q2
Chekli daromad MR1 - bu daromad funksiyasidan olingan hosila
MR R1 402Q Q
bo`lgani uchun 1 Q1 1 2 .
Endi MR1 ni
|
MC1 ga tenglashtirib
|
|
birinchi
|
firmaning foydasini
|
maksimallashtiradigan ishlab chiqarish hajmini topamiz:
|
MR1 MC1 4 ; 40 2 Q1 Q2 4 dan.
|
|
Birinchi firmaning ishlab chiqarish chizig`i Q1 (Q2 ) ni topamiz:
|
Q1 18
|
1
|
Q2
|
(1).
|
|
|
|
|
|
|
|
2
|
|
|
|
|
|
Xuddiy shunday hisob-kitoblar orqali ikkinchi firmaning ishlab
|
chiqarish chizig`ini aniqlaymiz: Q2 18
|
1
|
Q1
|
(2).
|
2
|
|
|
|
|
|
|
Ishlab chiqarishning muvozanat hajmlarini (1) va (2) tenglamalarni bir-biriga tenglashtirib echib topamiz, nima uchun deganda muvozanat hajmlar birinchi va ikkinchi firmalarning ishlab chiqarish chiziqlari
kesishgan nuqtaning koordinatalari Q1 va Q2 lar hisoblanadi:
18
|
1
|
Q2
|
18
|
1
|
Q1; Q2 Q1 .
|
|
|
2
|
|
2
|
|
|
|
|
(1) ifodaga Q2 Q1 ni qo`ysak,
|
Q1 18
|
1
|
Q1 12 .
|
|
|
|
|
|
|
|
2
|
|
Demak, muvozanatli ishlab chiqarish hajmi quyidagicha: Q1 Q2 12 .
|
Demak, ikkala
|
firma
|
tomonidan
|
ishlab chiqarilgan mahsulot hajmi
|
Q Q1 Q2 24 birlik va mahsulot narxi P 40 Q 16 .
Umumiy foydani aniqlaymiz: 1 2 .
Birinchi firmaning foydasi quyidagiga teng: 1 16 12 12 4 144 .
Ikkinchi firmaning foydasi esa 2 144 ga teng.
Umumiy foyda miqdori 1 2 144 144 288 ga teng. Kurno chiziqlarini va Kurno muvozanatini grafikda tasvirlaymiz
(16.6-rasm).
285
Q2 (Q1 )
Q1
-
36
|
|
|
|
|
|
Q2 (Q1)
|
|
|
|
30
|
|
|
|
|
|
|
Kurno muvozanati
|
|
20
|
|
|
|
|
18
|
А
|
Raqobatlashgan
|
|
|
|
E(12,
|
muvozanat
|
|
12
|
|
|
|
|
|
|
|
9
|
|
|
Q1 (Q2)
|
|
|
Shartnoma
|
|
|
|
chizig`i
|
B
|
|
|
|
|
|
|
|
9
|
12 18 20
|
30
|
36 Q2
|
16.6-rasm. Bozordagi duopoliyani ifodalovchi grafik
Rasmda Q1 (Q2 ) chizig`i birinchi firmaning Kurno chizig`i.
chiziq ikkinchi firmaning Kurno chizig`i. Kurno chiziqlari kesishgan E nuqta, Kurno muvozanatini bildiradi. Bu nuqtada har bir firma o`z raqobatchisining ishlab chiqarish hajmi berilganda o`z foydasini maksimallashtiradi.
Ikkita firma bir-biri bilan raqobatda ekanligini yuqorida faraz qilgan edik. Endi faraz qilaylik, ikkala firma birgalikda kelishib harakat qilsin. Ular o`zlarining ishlab chiqarish hajmlarini umumiy foydani maksimallashtiradigan qilib tanlaydi va olingan foydani teng bo`lib olishsin. Bunday kelishib harakat qilishni trestga qarshi (qo`shilib harakat qilishga qarshi) qonun ishlamaganda amalga oshirish mumkin. Ma′lumki, umumiy foydani maksimallashtirish mumkin, agarda ular umumiy chekli daromad bilan umumiy chekli xarajatni tengligini ta`minlaydigan umumiy ishlab chiqarish hajmiga erishsa, ya′ni MR MC 4 bo`lsa.
Ikkala firmaning umumiy daromadi:
286
|
TR PQ (40Q)Q 40Q Q2
|
ga teng.
|
Chekli daromad
|
MR
|
|
R
|
40 2 Q ; MR MC 4 dan
|
402Q 4
|
va bundan umumiy
|
|
Q
|
|
|
|
|
|
foydani maksimallashtiradigan umumiy ishlab chiqarish hajmi Q 18 . Endi aytish mumkinki, ikkala firmaning ishlab chiqarish hajmlari
yig`indisi 18 birlikni beradigan har qanday ishlab chiqarish hajmlari umumiy foydani maksimallashtiradi.
Q1 Q2 18 tenglamani ifodalovchi chiziq kontrakt chizig`i bo`lib, u ikkala firmaning umumiy ishlab chiqarish hajmi 18 ni beradigan va umumiy foydani maksimallashtiruvchi har xil ishlab chiqarish hajmlari ( Q1 va Q2 ) kombinatsiyalarini ifodalaydi.
Ushbu kontrakt chizig`i ham yuqoridagi rasmda keltirilgan (AB) chizig`i. Firmalar teng miqdorda mahsulot ishlab chiqarib, umumiy
foydani teng bo`lib olishlari mumkin, ya′ni Q1 Q2
|
9 .
|
Tovar narxi P 40 18 22 ga teng.
|
Firmalarning umumiy
|
foydasini hisoblaydigan bo`lsak, u 22 18 18 4 324 pul birligiga teng bo`ladi. Demak, firmalar kelishib harakat qilsa, Kurno muvozanati holatida oladigan foydadan ko`proq foyda olishi mumkin bo`ladi.
Ko`rinib turibdiki, agar ikkala firma kelishib harakat qilsa, Kurno muvozanati holatidagi ishlab chiqarish hajmidan kamroq hajmda mahsulot ishlab chiqarib maksimal foyda olishi mumkin. Demak, duopolistik bozordagi Kurno muvozanati holati ikkala firma uchun raqobatlashgan bozor muvozanati holatiga ko`ra yaxshiroq, lekin kelishib harakat qilishga nisbatan foydali emas. Raqobatlashgan bozordagi mahsulot miqdori MC P shartga ko`ra aniqlanadi va MC1 = MC2 = MC = 4 bo`lgani uchun 4 = 40 – Q, bundan Q=36.
Tovar narxi P 4 pul birligiga teng. Firmalar raqobatlashgan bozorda harakat qilganda, umumiy foyda nolga teng. Chunki chekli xarajat o`zgarmas bo`lib 4 ga teng.
287
Qisqa xulosalar
Raqоbatlashgan mоnоpоlistik bоzоridagi talab chizig`i elastikligi raqоbatlashgan bоzоrdagi talab chizig`i elastikligidan pastrоq, ammо sоf mоnоpоliyadagi talab chizig`i elastikligidan yuqоrirоq bo`ladi. Raqоbatlashgan mоnоpоlistik bоzоrda talab chizig`ining elastiklik darajasi raqоbatchilar sоniga va mahsulоtning turlari sоniga bоg`liq. Raqоbatchilar va mahsulоt turlari qancha ko`p bo`lsa, talab chizig`ining elastiklik darajasi shuncha yuqоri bo`ladi.
Oligopolistik firmalar ko`proq narxlarni barqaror bo`lishini, yoki narx qattiq o`rnatilgan bo`lsa, uni o`zgartirmaslikka harakat qiladilar. Bozor talabi va xarajatlar pasayganda ham firmalar narxni o`zgartirishga (kamaytirishga) shoshilmaydilar, nima uchun deganda narxni birorta firma tomonidan pasaytirilishi ―narxlar jangi‖ga olib kelishi mumkin, ya′niboshqa firmalar ham bozordagi ulushini yo`qotmaslik uchun narxlarni pasaytirishga harakat qiladi. Bozor talabi va xarajatlar oshganda ham firmalar narxni oshirishdan cho`chiydilar, bordi-yu ular narxni oshirsa boshqa firmalar o`z narxlarini oshirmasligi mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: |
