Lim vazirligi samarqand davlat universiteti b. Sh. Safarov, I. I. Ayubov

Sof defitsit
– o‘z tarkibiga ko‘ra byudjet investitsiyalaridan 
tashqari bo‘lgan davlat byudjeti xarajatlaridan iborat. 
Umumiy defitsit
– nafaqat to‘g‘ri byudjet investitsiyalari balki 
joriy byudjet yilida qaytariladigan va hukumat tomonidan kafolat-
langan, kredit hisobidan amalga oshiriladigan investitsiyalardan ham 
iboratdir. 
Fikrimizcha, umumiy defitsit byudjet defitsitining real hajmini 
to‘liqroq ifoda etadi. Chunki bunda hukumat kafolatlangan 

---

188 
kreditlaridan samarali foydalanishni nazorat qilish imkoniga ega 
bo‘ladi. 
O‘zbekiston 
Respublikasi 
hukumati 
uchun 
ikkinchi 
metodologiyaning katta ahamiyatga ega ekanligiga asosiy sabab 
shundaki, hozirgi kunga qadar mamlakatimiz iqtisodiyotiga jalb 
qilingan kreditlarning 80 %dan ortiq qismi respublika hukumatiningi 
kafolati asosida olingan kreditlardan iboratdir. Demak, ulardan 
foydalanishda nazoratni kuchaytirish davlat byudjet defitsiti 
oshishining oldini oladi.
Mamlakatimiz iqtisodiyotini tarkibiy jihatdan qayta qurishning 
zarurligi yirik investitsion xarajatlarni talab qildi. Xususiy sektorga 
mansub korxonalarning xorijiy investitsiyalarni va investitsion 
kreditlarni jalb qilish imkoniyati cheklangan sharoitda, davlat bosh 
islohotchi sifatida xorijiy investitsiyalar va kreditlarni jalb qilish 
muammosining chuqurlashuviga yo‘l quymaydi. Bu esa o‘z 
navbatida mamlakatimiz hukumatining xorijiy valyutadagi majbu-
riyatlarining ko‘payishiga olib keldi. Demak, byudjet defitsitining 
iqtisodiyotni muvozanatlashtirishdagi roliga baho berishda har bir 
mamlakatning moliya-byudjet siyosatidan kelib chiqish lozim. 
Byudjet defitsitining o‘sishi natijasida makroiqtisodiy ko‘rsatkich-
larida qanday ijobiy o‘zgarishlar yuz berganligini aniqlash lozim. 
Masalan, davlat byudjet defitsitining yuqori darajada o‘sishi davlat 
investitsiya xarajatlarining o‘sishi oqibatida yuzaga keladi. Bunday 
sharoitda byudjet defitsitining iqtisodiyotga ta’sirini baholash uchun 
iqtisodiy o‘sish suratidagi soliq tushumlaridagi o‘zgarishlarni va 
ishsizlik darajasini baholash lozim, chunki investision xarajatlar 
ishlab chiqarish samaradorligini oshirish, yangi ish o‘rinlarini 
yaratish imkonini beradi. Ayni vaqtda investitsiya xarajatlarini 
samarasiz tarzda amalga oshirish byudjet defitsitining iqtisodiyotga 
nisbatan salbiy ta’sirini yuzaga keltiradi. Xususan, davlat mablag‘lari 
hisobiga moliyalashtirilgan investitsion loyihalarning o‘zini 
oqlamasligi qilingan xarajatlarni tuliq kapitalga aylanishiga, hukumat 
to‘lovlarining oshib ketishiga olib keladi. Buning oqibatida byudjet 
defitsitini qoplash muammosi yanada chuqurlashadi va ko‘pchilik 
hollarda hukumat defitsitni qoplashning inflyatsion manbalaridan 
foydalanishga majbur bo‘ladi. Bunda byudjet defitsitining oshishi 

---

189 
hisobiga iqtisodiy o‘sishni rag‘batlantirishga erishilsa, u holda 
byudjet defitsiti faol shaklga ega bo‘ladi.