Lim vazirligi guliston davlat universiteti

Vino va mayiz ishlab chiqarish ham oziq-ovqat sanoatining alohida tarmog’i. Mazkur tarmoqda turli nav uzumlardan mayiz, uzum qiyomlari, turli nav vino, konyak, shampan vinosi, aroq va boshqa mahsulotlar ishlab chiqariladi. Vinochilikka ixtisoslashgan sanoat korxonalarining katta qismi "O’zmevasabzavotuzumsanoat" uyushmasiga qaraydi.
Vino sanoatiga aloqador 22 ta yirik korxona bor. Vino mahsulotlarini tayyorlash va qo’yish bilan 56 korxona shug’ullanadi. Eng yirik korxonalar: "Toshkentvino", "Zarafshon" (Samarqand), "Shohrud" (Buxoro), "Mastona" (Qo’qon), "Gulbuloq" (Andijon) va boshqalar. Respublika vino sanoati bir yilga 22 mln. dal vino mahsulotlari ishlab chiqarish quvvatiga ega.
Vino sanoati korxonalarida tayyorlanayotgan oq, qizil, desert vinolar ("O’zbekiston", "Vassarga", "Buvaki", "Yumaloq" va h.k.) dunyoning xalqaro ko’razmalarida 100 dan ortiq oltin, kumush va bronza medallari bilan taqdirlangan. Respublikada pivo va alkogolsiz ichimliklar ishlab chiqarish ham keng rivojlangan. Sanoatni ushbu tarmog’ida yiliga 17,7 mln. dal. pivo, 20 dal. chanqovbosti ichimliklar, 380 mln. shisha mineral suv ishlab chiqariladi. Pivo va alkogolsiz ichimliklar ishlab chiqaradigan yirik korxonalarga Qibray (Toshkent) va Farg’ona chanqovbosar ichimliklar zavodlari hamda Samarqand-Pulsar qo’shma korxonasi kiradi.
Tuz sanoati O’zbekiston oziq-ovqat sanoatining eng yosh tarmoqlaridan biridir. 1990-yilgacha aholining osh tuziga bo’lgan ehtiyoji asosan chetdan (Ukraina, Qozog’iston, Turkmaniston, Rossiyadan) keltirilgan osh tuzi hisobiga qondirilgan.
Mustaqillik yillarida respublika aholisini osh tuziga bo’lgan ehtiyoji mahalliy xom ashyo hisobiga qondirilmoqda. Qoraqalpog’istonning Qo’ng’irot tumanida yiliga 100 ming t., Surxondaryoning Sherobod tumani (Xo’jaikon)da yiliga 150- 200 ming t. osh tuzi qazib olinmoqda va aholi keng iste’moliga chiqarilmoqda.
Choy sanoati. Samarqandda O’rta Osiyoda yagona choy qadoqlash fabrikasi joylashgan. 1923 yilda ishga tushgan bu korxona, asosan Hindiston, Xitoy, Indoneziya, Gruziyadan keltiriladigan xom ashyo hisobiga ishlaydi. Korxona chet el dastgohlari bilan jihozlangan bo’lib, yiliga 11-12 ming t. choy qadoqlaydi.
Tamaki sanoati, Tarmoqda 3 ta yirik korxona Samarqand va Urgut tamaki fermentlash zavodlari (har birining yillik quvvati 25 ming t. tamaki) va Toshkent tamaki fabrikasi ishlab turibdi. Toshkent tamaki fabrikasida xilma-xil papiros va filtrli sigaretalar tayyorlanadi. Mazkur fabrika negizida Buyuk Britaniyaning "BAT" kompaniyasi bilan hamkorlikda qo’shma korxona faoliyat ko’rsatmoqda.
Xulosa: Umuman ishlab chiqarish jarayoni o’zaro bog’langan korxonalarni bir-biriga yaqin joylashtirish-bir shaharda yoki yonma-yon turgan shaharchalarda qurish oqibatida sanoat tugunlari vujudga keladi. Sanoat tuguni tarkibidagi korxonalar yagona transport tarmoqlaridan, energiya va suv manbalaridan birgalikda foydalanadi (ba’zan xomashyo boyliklari ham umumiy bo’ladi), ishchi kuchlarini ishlab chiqarishga to’laroq jalb qiladi. Bularning hammasi mehnat unumdorligini oshirishga, mablag’larni tejashga, korxonalar egallaydigan maydonni qisqartirishga olib keladi. Sanoat tugunlari-sanoat korxonalarini joylashtirishning eng maqbul shakllaridan hisoblanadi. Sanoat tugunlari, markazlari va punktlari to’plangan hududlar sanoat rayonlari deyiladi. Sanoat rayonlarining katta-kichikligi har xil bo’ladi. Angren-Olmaliq, Toshkent-Chirchiq, ayniqsa, katta sanoat rayonlaridir. Demak, korxonalalari oz sonli bo’lgan shaharcha sanoat punkti hisoblanadi. Bir qancha korxonalari bo’lsayu, ammo ishlab chiqarish jarayoni bog’lanmagan, suv va energiya ta’minoti umumiy bo’lmagan shahar sanoat markazi deyiladi.