Lim vazirligi guliston davlat universiteti

Elektr energetika sanoati. Energetika O’zbekiston xalq xo’jaligining muhim tarmog’i bo’lib, Respublikada iqtisodiyot va texnika taraqqiyotining mustahkam poydevori hisoblanadi. O’zbekiston energetika tizimi umumiy o’rnatilgan quvvati 11,5 mln. kvt bo’lgan 37 issiqlik va gidravlik elektr stansiyalarda yiliga 55 mlrd. kvt soatdan ortiq elektr energiya ishlab chiqarish imkoniyatiga ega. Mamlakatda ishlab chiqarilayotgan elektr energiyaning 90 foizini issiqlik elektrostantsiya (IES) bermoqda.
O’zbekiston energetika tizimining barcha kuchlanishlardagi elektr tarmoqlarining umumiy uzunligi qariyb 228 ming km.ni tashkil qiladi. Tarmoq transformatorlarining umumiy quvvati 42,6 MVt ga teng.
O’zbekistonda elektr energiya ishlab chiqarish va undan xalq xo’jaligining turli tarmoqlarida foydalanishning o’z tarixi bor. 1923 yil Toshkent shahri yaqinidagi Bo’zsuv kanalida IES qurilishi boshlandi, uning birinchi navbati 1926 yil 1 mayda ishga tushirildi. O’sha davrda Bo’zsuv IESi Markaziy Osiyoda birinchi va yirik energetika inshooti edi.
1913 yilda O’zbekiston hududida umumiy quvvati 3 kVt. bo’lgan 6 ta dizel elektr stansiya ishlagan, ularning yillik quvvati 3,3 mln. kVt. ga teng bo’lgan.Ikkinchi jahon urushigacha Bo’zsuv daryosida va Bo’zsuv kanalida Qodiriya, Bo’rjar, Tovoqsoy va boshqa IESlar qurildi.
1948 yilda Farxod O’zbekiston Respublikasi aholi sonining o’zgarishi. IESi xalq hashari yo’li bilan qurildi. So’ngra Chirchiq-Bo’zsuv suv tarmoqlarida, Shahrixonsoy va Namangansoy daryolarida, Darg’om, Hazarbog’, Qumqo’rg’on kanallarida qator IESlar qurildi. Natijada respublikaning elektr energiyasiga bo’lgan ehtiyoji 1955 yilga kelib IESlar hisobida 65 foizga qondirildi.
Aslida mamlakatning elektr energiyasiga bo’lgan ehtiyojini IESlarga tayanib qondirishning afzalliklari juda ko’p. Birinchidan, IESlarda elektr energiyasi ishlab chiqarish ekologik holatni toza saqlaydi, ikkinchidan, yoqilg’i resurslarini tejaydi. IESlar qurish natijasida vujudga kelgan suv omborlari esa yangi erlarni sug’orishga imkon yaratadi. Shu nuqtai nazardan mamlakatimizning boy gidroenergetika resurslarini to’la o’rganish va uni ishlab chiqarishga keng jalb etish katta ahamiyat kasb etadi. Bunday imkoniyatlar esa mamlakatimizning aksariyat viloyatlar daryolarida, magistral kanallarida mavjud.