34-rasm. Qolqondor Cephalaspis ning bosh bo`limi: I -kesib ko`rsatilgan jabra bo`shlig`i; II-qorin tomondan ko`rinishi;
1-jabra yorig`i va xaltachasi; 2-jabra muskullari; 3-qizilo`ngach teshiklari;
4-og`iz.
D.V.Obruchevning eng yangi dalillariga ko`ra, qalqondorlar ikkita mus-taqil sinfni tashkil etadi. Birinchisi – Pteraspidomorpha sinfiga eng qadimgi va sodda tuzilgan Telodontlar (Thelodontia) hamda har xil Qalqondorlar (Heterostraca) kiradi.
Ikkinchi – Cephalaspidomorphi sinfiga keng tarqalgan Suyakqalqonlilar (Osteostraca) kiradi. Cephalaspis va sodda, erkin suzib yuradigan Qalqonsizlar (Anaspida) ham shu sinfga kiradi. Hozirgi yashab turgan to`garak og’izlilar bironta eng sodda tuzilgan qalqonsizlardan ajralib chiqqan yon shoxcha bo`lishi kerak degan xulosaga kelinadi. Qalqondorlar devon davrida keng tarqalgan, keyinchalik esa qirilib ketgan va ularning o`rnini baliqlar ishg’ol etgan. To`garak og’izlilar esa baliqlarda chala yoki to`liq parazitlik qilishi tufayli hozirgacha yashab kelmoqda.
Tuban xordalilar va to`garak og’izlilar bo`yicha test topshiriqlari. S = 92
1. Qaysi xordalilarning xordasi hayoti davomida saqlanadi? A. Lantsetniklar. B. Astsidiyalar. V. Tog’ayli baliqlar. G. Ikki xil nafas oluvchilar.
D. Dumli amfibiyalar. E. To`garak og’izlilar.
2. Qaysi hayvonlar o`troq yoki qumga ko`milib yashaydi? A. Minogalar.
B. Astsidiyalar. V. Lantsetniklar. G. Miksinalar.
3. Lantsetniklar tuzilishiga tegishli tushunchalarni belgilang. A. Nerv sistemasi naysimon. B. Terisi bir qavat shilliq bezli epiteliy va biriktiruvchi to`qimadan iborat. V. Suzgich qanotlari rivojlangan. G. Faqat silliq muskullari yaxshi rivojlangan. D. Muskullari tana bo`ylab metamer joylashgan.
4. Lantsetnikning hazm qilish sistemasiga tegishli javoblarni ko`rsating.
A. Og’iz teshigi bosh qismi uchida joylashgan. B. Og’iz teshigi og’iz oldi voronkasi tubida joylashgan. V. Halqumning ustki devori va ostki devoridagi egatchalari kiprikli epiteliy bilan qoplangan. G. Halqumida mayda tishchalar joylashgan.
D. Ichagi to`g’ri naysimon. E. Ichagining oldingi qismi qisman yo`g’onlashib oshqozonni hosil qiladi. J. Ichagining oldingi qismida jigar o`simtasi bo`ladi. Z. Jigar uzun naysimon bo`lib, hazm bezi vazifasini bajaradi.
5. Qaysi hayvonlarning bosh miyasi rivojlanmagan? A. Astsidiyalar.
B. Minogalar. V. To`garak og’izlilar. G. Lantsetniklar. D. Miksinlar. E. Qobiqlilar.
6. Lantsetnikning nafas olish sistemasiga tegishli javoblarni ko`rsating.
A. Jabralari jabra yoriqlari devorining plastinkasimon o`simtalaridan iborat.
B. Jabralari halqum devorida joylashgan jabra yoriqlaridan iborat. V. Jabra yoriqlari tashqariga ochiladi. G. Jabra yoriqlari jabra oldi bo`shlig’iga ochiladi. D. Suv jabra oldi bo`shlig’idan atriopor teshik orqali chiqib ketadi. E. Jabra yoriqlari devorida jabra yaproqchalari joylashgan. J. Jabra yoriqlarini jabra qopqoqlari yopib turadi.
Z. Jabra oralig’i to`siqlarini qalin kapillyar to`ri qoplab turadi.
7. Qaysi javoblarda lantsetnikning sezgi organlari keltirilgan? A. Nerv nayi bo`ylab Gesse ko`zchalari joylashgan. B. Ko`zlari terisi ustida joylashgan. V. Tanasi old tomonida hid bilish chuqurchasi bor. G. Tanasining ikki yonida yon chiziqlari bor. D. Og’iz oldi paypaslagichlari tuyg’u vazifasini bajaradi. E. Boshining ustki tomonida burun teshiklari joylashgan.
8. Qaysi umurtqali hayvonlarning ayirish sistemasi tana buyraklaridan iborat? A. Baliqlar. B. Sudralib yuruvchilar. V. Qushlar. G. Amfibiyalar.
9. Pronefrosning tuzilish belgilarini ko`rsating. A. Boshidan keyinroqda joylashgan. B. Nefrostomi tana bo`shlig’iga ochiladigan naychalardan iborat.
V. Ikkinchi uchi umumiy siydik nayiga ochiladi. G. Bir uchi baumen kapsulasi bilan bog’langan. D. Kapsula ichida kapillyarlar chigal hosil qiladi. E. Moddalar almashinuv mahsulotlari va ortiqcha suv nefrostom orqali tana bo`shlig’idan chiqib ketadi. J. Ortiqcha suv va moddalar almashinuv mahsulotlari kapsulalar orqali chiqariladi. Z. Siydik chiqaruv naylari Myuller va Volf naylariga ajraladi.
10. Qaysi hayvonlarning eshitish organlari faqat ichki quloqdan iborat?
A. Miksinlar. B. Minogalar. V. Amfibiyalar. G. Sudralib yuruvchilar. D. Tog’ayli baliqlar. E. Suyakli baliqlar. J. Qushlar. Z. Sutemizuvchilar.
11. Anamniyalar guruhiga kiruvchi umurtrqalilarni ko`rsating. A. Sudralib yuruvchilar. B. Sutemizuvchilar. V. To`garak og’izlilar. G. Baliqlar. D. Qushlar.
E. Amfibiyalar.
12. Qobiqlilar va boshskeletsizlar kenja tiplari sinflarini ko`rsating.
A. Anamniyalar. B. Xordaboshlilar. V. Astsidiyalar. G. Amniotalar. D. Salplar.
E. Appendikulyariyalar. J. Jag’ og’izlilar. Z. Jag’sizlar.
13. Ko`pchilik xordalilarga xos belgilarni ko`rsating. A. Ikkilamchi og’izga ega. B. Tashqi skeleti xitindan iborat. V. Tana bo`shlig’i selom. G. Tubun vakillarida nerv sistemasi naysimon. D. Harakat organlari rivojlanmagan. E. Billaterial simmetriyali. J. Juft harakat organlari rivojlangan. Z. Boshi tanasiga harakatchan birikkan. I. Qon aylanish sistemasi yopiq. K. Ter bezlari yaxshi rivojlangan.
14. Boshskeletsizlarga xos belgilarni ko`rsating. A. O`q skeleti vazifasini umr bo`yi xorda bajaradi. B. Tanasi qobiq bilan o`ralgan. V. Suv tubiga yopishib hayot kechiradi. G. Bosh miyasi bo`lmaydi. D. Nerv sistemasi naysimon bo`lib, xorda ustida joylashgan. E. Yuragi ikki kamerali. J. Yuragi rivojlanmagan. Z. Ichagining oldingi qismida jabra yoriqlari bo`ladi. I. Qon aylanish sistemasi ochiq. K. Voyaga yetgan davrida o`q skeleti bo`lmaydi.
15. Astsidiyalar uchun xos belgilarni ko`rsating. A. O`q skeleti xordadan iborat. B. Voyaga yetgan davrida xorda va nerv nayi bo`lmaydi. V. Tanasi xaltasimon, ikki teshikli. G. Tanasi qobiq bilan o`ralgan. D. Faol hayot kechiradi.
E. Ayrim jinsli. J. Jinsiy va jinssiz-kurtaklanib ko`payadi. Z. Germafrodit. I. Sezgi organlari Gesse ko`zchalaridan iborat. K. Og’iz teshigi atrofida paypaslagichlari bor.
16. Minogalarga xos tushunchalarni belgilang. A. Orqa suzgichi rivojlangan. B. Jabra teshiklari yetti juft. V. Orqa suzgichlari bo`lmaydi. G. Jabra teshiklari o`n besh juft. D. Ko`zlari ojiz, ko`z gavhari yo`q. E. Ko`zlari nisbatan yaxshi rivojlangan. J. Metamorfoz orqali rivojlanadi. Z. Metamorfozsiz rivojlanadi. I. Qulog’ida bitta chala halqa nayi bor. K. Ichki qulog’ida ikkita chig’anoq halqa nayi bor.
17. Astsidiya qanday hayot kechiradi? A. Plankton. B. O`troq. V. Lichinkasi plankton. G. Aktiv oziqlanadi. D. Passiv oziqlanadi. E. Ayrim jinsli. J. Germafrodit. Z. Metamorfozsiz rivojlanadi. I. Metamorfoz orqali rivojlanadi. K. Lichinkasi chuvalchanga o`xshash.
18. O`zbekistonda qushlarni o`rgangan olimlarni ko`rsating. A. Sagitov.
B. Abdullayev. V. Baqoyev. G. Shernazarov. D. Omonov. E. Meklemburtsev.
J. Mirzayev. Z. Saparov.
19. Qaysi javoblarda to`garak og’izlilarning hazm qilish sistemasi keltirilgan? A. Og’iz teshigi paypaslagichlar bilan o`ralgan. B. Jag’lari rivojlangan. V. Halqumida tishchalar bo`ladi. G. Og’zi og’iz oldi voronksi tubida joylashgan. D. Og’iz oldi voronkasida tishchali kuchli til bo`ladi. E. Halqum ustki va ostki bo`limlarga bo`lingan. J. Jigari rivojlanmagan. Z. Oshqozoni rivojlanmagan. I. Ichagida spiral klapanlari bor. K. Ichagi sirtmoqqa o`xshash buralgan.
20. Boshqutililar kenja tipi sinflarini aniqlang. A. Acrania. B. Aves.
V. Mammalia. G. Appendicularia. D. Branchostoma. E. Chondrichthyes.
J. Osteichthyes. Z. Ascidia. I. Urochordata. K. Amphibia. L. Tunicata.
M. Cyclostomata. N. Myxiniformes. O. Reptilia.
