Leksemalarning (leksosememalarning)

I s t o r i z m

O‘tmish voqeligini nomlash zaruriyati bilan hozirgi tilda ishlatilgan eski leksik birlik istorizm deyiladi (yunoncha historia - tekshirish, tadqiqot). Masalan, bo‘nak-, qarol-, quloq- leksemalarining G‘afur G‘ulomning "Ko‘kan" asarida ishlatilgani kabi.

Istorizm leksemalarda (qisman frazemalarda) uchraydi. Leksik istorizm ko‘pincha istorizm-leksema bo‘ladi, istorizm-semema juda oz. Masalan, qozi-, to‘ra- (Abdulla Qahhor, "Anor"), amin-, pristav- (Abdulla Qahhor, "O‘g‘ri") kabilar – istorizm-leksema; kartochka- (non olish taloni - G‘afur G‘ulom, "Yangi yil she'ri"), saroy- (xon qasri - G‘afur G‘ulom, "Alisher") kabilar - istorizm-semema.

Istorizmdan anaxronizmni farqlash kerak. Anaxronizm (yunoncha аnа - orqaga, chronos - vaqt) – bir davrga xos voqelikni nomlaydigan leksik birlik bilan boshqa davr voqeligini nomlab yuborish hodisasi. Bunday xato ko‘pincha o‘tmish haqida yozilgan asarda uchraydi. Masalan, XV asr tasvirlanayotgan asardagi personaj nutqida o‘zbek- leksemasining ishlatilishi – anaxronizmga teng: Shu davrda o‘zbek va fors tillaridagi ash'orlari.. – Oybek, "Navoiy" (Shu personaj nutqining davomida Oybek "Fors ash'orida "Foniy", turkiy ash'orda "Navoiy" taxallus qo‘llagan.." deb to‘g‘ri ishlatadi).