Лекция заманагөй компьютер дүзилиси ҳӘм курылмалары жоба: Компьютерлердиң архитектурасы Компьютердиң тийкарғы қóðûëìалары Компьютердиң қîñûìøа қóðûëìалары

Бесинши ә¢ëàä ЭЕМлери — бул төртинши ә¢ëàä машинасынан қóðàìûíäà интеллектуал интерфейс (билимлер базасы, мәселелерди автоматикалық рәўиште шешиўдиң программалық тәмийинаты ҳәì байланыс процессоры) барлығы менен парқ етиўшы универсал машиналар.

Компьютердиң тийкарғы қурылмалары төмендегилер: системалы блок, монитор ҳәм клавиатура (мыш пенен).
Системалы блокта орайлық процессор, оператив яд, қатты диск, контроллерлер, дискеталар ҳәм лазерли компакт дисклер менен ислеў ушын қурылмалар ҳәм басқалар жайласады.

Орайлық процессор. Компьютердиң ең әҳмийетли бөлимин орайлық процессор, (яғный процессор ҳәм басқарыў қурылмасы) қурайды. Программа жәрдеминде берилген мағлыўматларды өзгертетуғын, барлық есаплаў процеслерин басқаратуғын ҳәмде есаплаў ислерине тийисли қурылмалардың өз-ара байланысын орнататуғын қурылма — процессор деп аталады. Арифметикалық ҳәм логикалық әмеллерди орынлаў, ядқа мүражәт етиў, программадағы көрсетпелердиң берилген избе-изликте орынланыўын басқарыў ҳәм басқа әмеллер процессорға тийисли. Бир сөз бенен айтқанда, процессор компьютердиң барлық жумысын басқарады ҳәм барлық көрсетпелерин орынлайды.

Микропроцессор. IBM компьютерлеринде процессор сыпатында әдетте Интел фирмасы яки оған муўапық басқа фирмалардың микропроцессорлары орнатылады. Компьютерлер микропроцессор түрлери менен парқланады. Ҳәзирги ўақытта микропроцессорлардың Intel 8088, 80284, 80386СX, 80386, 80486, Pentium 1, Pentium 2, Pentium 3, Pentium 4 киби түрлери мәлим.
1993 жылдан баслап Интел фирмасы Pentium микропроцессорларын ислеп шығарып, IBM компьютерлерине орнатпақта. Ҳәзирде Республикамызда IBM маркалы компьютерлерден P-IP кең тарқалған.

Оператив яд. Оператив яд өзинде компьютерде ислетилип атырған программалар ҳәм мағлыўматларды сақлайды. Мағлыўматларды турақлы ядтан оператив ядқа көширеди, алынған нәтийжелер зәрүр ҳалда дискке қайта жазылады. Компьютер өширилиўи менен оператив ядтағы мағлыўматлар өшириледи.