Лекция тексти oqıtıwshı: Н. Турабаева No`kis-2010

Табыс сепле7. Табыс сепле7ди4 аффикслери мынадай вариантларда ушырасады` -ны, -ни, -н. Жо3арыда келтирилген барыс сепле7деги сыя3лы табыс сепле7де де белгили бир с5злерге ны ямаса ин аффиксини4 жал2аны7ында тура3лы бир критерия2а с6йенилмейди. Бунда да с5злерди4 жу7ан я жи4ишке бу7ын менен тамамланы7ынан 21резсиз к5рсетилген аффикслерди4 гез келгенин жал2а7 бери7 фактлери бар.
Ийелик сепле7деги сыя3лы табыс сепле7де де ашы3 81м жасырын формалар бар, сондай-а3 с5з а3ырында да7ыслы сес 81м 6нли ямаса 6нсиз да7ыссызды4 болы7ына 3арамастан б1рине бирдей ны, -ни аффикслери жал2ана береди.
Шы2ыс сепле7. Шы2ыс сепле7де тур2ан с5злер тийкарынан ал2анда 81зирги 3ара3алпа3 тилиндеги сыя3лы 5злерини4 м1ниси бойынша бир 3атар т6синиклерди, м1селен ис-81рекетти4 басланы7 орынын, 7а3ытын, затты4 неден исленгенин, 81рекетти4, 7а3ыяны4 ж6зеге кели7ине 3урал болып хызмет ислеген затты, топардан бирин ажыратып к5рсети7, ис-81рекетти4 себеби уса2ан м1нилерди билдири7 ушын 3олланылады. *6жжетлерде шы2ыс сепле7ди4 морфологиялы3 к5рсеткиши сыпатында дан, -д1н, -нан, -н1н 81м ды4, -дин аффикслери хызмет ислейди.
Жо3арыда к5рсеткенимиздей атал2ан аффикслерди4 3олланылы7ында 81зирги тилимизде н1зерде тутылату2ын т1ртиплер 86жжетлерде са3ланылмайды. С5з а3ырыны4 да7ыслы, да7ыссыз сеслерге, да7ыссызлардан 6нли ямаса 6нсиз сеске тамамланы7ынан 21резсиз келтирилген аффикслерди4 дус келгенин жал2ай бери7 жа2дайлары да бар` Эшим болусыны4 6чинчи а7ылыдын~ №урбан д1р1гидин молла !дилд1н батман зы2ыр алынды т.б.
*6жжетлерде шы2ыс сепле7де к5рсетилген дан, -д1н, -нан, -н1н аффикслери менен бир 3атарда ески 5збек тилиндеги ды4, -дин аффикслерини4 3олланылы7ы да ж6д1 актив 3убылыс. Г6нак1р муъаййан бол2анды4 со4ра~ эри т5ртдин бир алур~ андын со4 т.б.
Орын сепле7. Орын сепле7ди4 86жжетлердеги тийкар2ы морфологиялы3 к5рсеткишлери да, -д1 аффикслери болып есапланады. *1зирги тилимиздеги бул аффикслерди4 та, -т1 6нсиз вариантлары сийрек гезлеседи.
:шинши беттеги тартым жал2а7лы с5злерге орын сепле7 жал2а7ларыны4 жал2аны7ында да тура3лы избе-излилик жо3. А7ылында//а7ылыда~ 3арама3ында//3арама3ыда, 6стинд1//6стид1~ орынында, хатыда уса2ан формалар ушыраса береди~ Бирл1 т5лейтур2ан 7а3тында~ м6йтен Т5р1к1 Алланазар у2лунда~ Улу2бек а3са3алыда~ qiwr инчи жылы май айунда т.б.
Егер г1п ишинде биргелкили а2залар болса орын сепле7и аффиксини4 жал2аны7ы да т6рлише болып келеди. Гейбир жа2дайларда сепле7 аффикси 81рбир а2за2а жал2анса, ал екинши бир орынларда е4 со42ы а2за2а жал2анады. Мы4да й6зд1элли бешинчи йылда~ *ижрий мы4 6ч й6з йигирма то3узда~ либас фулы 1771л2ы р1сим 71 р17ишд1дур т.б.
Бир 3атар жа2дайларда орын сепле7 аффикслери т6сирилип 3алдырылады` бен т5б1н исимл1нмиш а8ид этиб ант эт1м1н~ ошбу б181р й6рг6з1миз, му8аррам айыны4 он то3узынчы к6ни битилди т.б.