Lekciya Kirisiw. Pánniń maqseti hám wazıypası

Iǵallıq. Atmosferanıń tómendegi qatlamındaǵı hawada jer betinen puwlanıwshı suw puwları bar. Puwlanıw tezligi birinshi náwbette temperetura hám samalǵa baylanıslı. Kuzetiliwler nátiyjesinde bul nárse malim boldı, tropiklarda okean betinen jıl dawamında 3 m ge shekem geshe qalınlıqta suw qatlamı puwlanadı. Biraq hawa tek málim muǵdarda suw puwların qabıl qılıw múmkin,normadan asqan puwlanıw hawanı óte darejede toyıntırıp jiberedi. Bizge malim toyıngan hawanı qızdırsa, ol jánede qosımsha suw puwların qabıl qıladı, yamasa suwıtılsa, kondensatsiya payda boladı, yaǵnıy suw puwları qoyıwılasadı.

Bunan anıq boladı, hawanıń turli muǵdarındaǵı maksimal suw puwların qabıl qılıw hám ózinde uslap turıwı temperaturaǵa tuwrıdan-tuwrı baylanıslı boladı.

Samal. Xawa massasınıń gorizontal baǵdarında háreketleniwi samal dep ataladı. Samaldıń tiykarǵı baǵdarı (eń kóp esetuǵın tárep)-turaq-jay aymaq jerin tańlaw hám onda funksional zonalardı jaylastırıwda áhmiyetli faktor bolıp esaplanadı. Eger ıssı aymaqlarda qala qurılıs  shara-ilajları samalsazlıqqa qarsı qaratılsa,ıssı qurǵaq ıqlımlı jerlerde hámme faktorlar samalǵa qaratılǵan.

Hawanıń háreket tezligi kóp jaǵdaylarda jer betiniń qásiyetlerine baylanıslı. Aymaq xarakteri, ósimlikler hám qurılmaları hawa massası ushın hár kıylı tosıqlar esaplanadı. Sol sebebli jer júzinde bálentlik asqanda hawa háreket tezligi asa beredi.

Issı qurǵaq samallı garmselleri, ádette, joqarı temperatura hám qurǵaqlıqtı alıp keledi. Olardıń joqarı tempereaturası olardıń esiwi hám joqarı darejede shańlanıwına baylanıslı boladı (shań bóleksheleri quyash nurıda qızıydı hám garmsellerdıń temperaturasın kóteredi). Garmsellerdiń temperaturası  40°S qa hám onan joqarı kóteriliwi múmkin. Garmseller Aziya shóllerinen ıssılıq hám qurǵaqlıqtı alıp keledi, degen pikirler ıqlımshınaslar tárepinen biykar etilgen.

Qurǵaq aymaqlar qalasazlıǵında samal rejiminen paydalanıw júda áhmiyetli. Bunda samaldan qorǵaw kóklemzar aymaqta tiykarǵı samal baǵdarına kóldeleń, ıǵallı aymaqlarda boylama jaydastırıladı: bul hawa almasıwın hám qurılmalar aerotsiyasına sharayat jaratıp beredi.

Samallardıń ortasha jıllıq tezligi hám qaytalanıwı "samallar gúli" dep ataladı. Grafikti 8 yamasa 16- romb-dúnyanıń tiykarǵı tárepleri boyınsha dúziw imkanın beredi. Bunda málim bir mashtaabta samal baǵdarınıń qaytarılıw birligin yamasa samaldıń ortasha hám maksimal tezligi birliklerin hár bir rombqa mas jaǵdayda vektor baǵdarında qoyıladı. Vektordıń aqırǵı toshqalar menen tutastırıladı(3.4-súwret). Samal gúli berilgen aymaq ushın samal qaytarılıwları nátiyjelerine tiykarlanıp, jıldıń eń ıssı ay hám eń ıssı shereginde alınadı.Bunıń sebebi -bul waqıtta sanitar-gigienik maselelrde eń úlken qolaysizliqlardı júzege keledi: kesellik tarqatıwshı mikroorganizmler kóp tarqaladı, sanaat kárxanaları atirapında hawa ortalıǵınıń ekologik sharayatti jamanlasadı. Hukimran samal baǵdarı samal gúliniń orayına baǵdarlanǵan eń úlken vektorǵa mas keledi.