Lekciya 1 Tálimde xabar resursları. Tálimde xabar resursları hám olardıń klassifikaciyası, avtomatlastırılǵan xabar resurslarıı tálimde xabar resurslarınıń klassifikaciyası Reje

Multimediali texnologiya
(multi-kóp, media-woratalıq) bir waqıttıń
wózinde máǵlıwmat kórsetip wótiwdiń bir neshe usullarınan paydalanıwǵa imkan 
beredi: tekst, grafika, animaciya, videokórinis hám dawıs. 
Multimediali texnologiyanıń yeń zárúr qásiyeti interaktivlilik - informatsiya 
wortalıǵında islewde paydalanıwshıǵa tásir wótkere alıwǵa qádir yesaplanadı.
Bilimlendiriwde 
kompyuter 
texnologiyasinan 
hám 
multimedialiq 
texnologiyalardan paydalaniwdi engiziw mashqalaları ha`m olardan ta`lim 
protsesinde paydalanıw boyınsha shet el ha`m ma`mleketimiz alımları ta`repinen 
ko`plegen izertlewler alıp barılg`an. Solardan, B.S.Gershunskiy, A.P.Ershop, 
V.S.Lednev, V.İ.Grutsenko, Gutgarts R.D., Chebısheva B.P., İ.V.Robert ha`m 
basqalardın` jumıslarında ta`limdi kompyuterlestiriw teoriyası, metodikası ha`m 
a`meliyatı, E.İ.Mashbits, İ.V.Robert, M.P.Lapchik, A.A.Abduqodirov, M.Aripov, 
A.Hayitov, U.Begimkulov, R.Hamdamov, N.İ.Taylaqov, F.Zokirova, E.Migranova 
hám 
M.Allambergenovalardın` 
jumıslarında 
bolsa 
tu`rli 
bag`dardag`ı 
pedagogikaliq da`stu`riy qurallardi islep shıg`ıwda multimedia sistemasi 
imkaniyatlarinan oqıw protsesinde paydalanıw metodikası jaratılg`an. 
1.2.
 
Virtual laboratoriya hám olardı jaratıw usılları 
 
Multimedialiq sistema imkaniyatlarınan programmalıq qurallar jaratıwda 
paydalaniw eki usılda yaǵnıy funkcional hám metodikalıq wazıpaları boyınsha 
belgilenedi. 
Multimediali woqıw quralların funkcional maqsetleri boyınsha jaratıwda: 
tálim beriwshi woqıw maǵlıwmatların kórsetip wótedi hám woqıwshı iyelegen 
bilimi, imkaniyatları hám qızıǵiwlarına sáykes tálim alıwǵa baǵdarlaydı.

---

Analiz etiw quralları woqıwshınıń sanası hám tayarlıq dárejesin anıqlaw 
ushın mólsherlengen; al úskeneler, dástúrli qurallar islep shıǵıw, woqıw – 
metodikalıq materiallardı tayarlaw ushın mólsherlengen boladı. 
Multimediali woqıw quralların metodikalıq waziypaları boyınsha jaratiwda 
tómendegiler esapqa alınadı: 
Úyretiwshi - jańa materialdı úyreniw ushın mólsherlengen; 
Trenajyorlar - úyrenilgen materiallardı tákirarlaw hám bekkemlew arqalı 
uqıplılıq hám kónlikpelerdi qáliplestiriw ushın mólsherlengen; 
Qadaǵalawshı — woqıw materiyalın wózlestiriw dárejesin qadaǵalaw
ushın mólsherlengen; 
Xabar quralları - zárúr bolǵan xabarlardı alıw ushın mólsherlengen; 
Modellestiriwshi - obyekt, qubılıs hám hadiyselerdi úyreniw hám izertlew 
maqsetinde wonıń modelin jaratıw ushın mólsherlengen; 
Imitacion qurallar – barlıqtıń qanday da bir belgili tárepi, funksional 
xarekteristikaların sheklengen parametrler arqalı úyreniw ushın mólsherlengen; 
Kórgizbe quralları – woqıw materialın kórgezbeli kórsetip wótiw ushın 
hámde úyrenilip atırǵan nızamlılıqlar, obyektlerdiń wózara baylanısınıń 
vizualizasiyası ushın mólsherlengen; 
Woyın quralları — yeń maqul sheshim yáki ámeller strategiyasin qabıl etiw 
maqsetinde woqıw situatsiyaların "woynaw" ("basınan wótkeriw") ushın 
mólsherlengen; 
Dem alıw quralları — woqıw barsınan tısqarı waqıtta da woqıwshı itibari, 
reakciyası, yadı hám t.b lardı rawajlandırıw ushın mólsherlengen. 
Bul joqarida aytılǵan usıllardan paydalanıp jaratılǵan programmalıq 
qurallardıń biri virtual laboratoriyalar bolıp esaplanadı. 

---

Virtual laboratoriya woqıw qollanba strukturası kompyuterlestirilgen
xabar texnologiyaların iyelew háreketi bolıp yesaplanadı.
Virtual laboratoriya woqıw qollanbanıń birinshi kórinisi tekst
kórinisinde islep shıǵıladı. Házirgi waqitta wonıń kórinisi quramalı kóriniske
jetip keldi. Virtual laboratoriya woqıw qollanbaǵa házirde tekst, dawıs, qosıq,
video hám t.b. internet tarmaǵı imkaniyatların qosıp islenbekte. Virtual
laboratoriya derlik baspa woqıw materialıniń barlıq táreplerin saqlaw menen 
birge zamanagóy texnologiyalardı qollawǵa imkan beredi yaǵnıy statik
kórinisti dinamik kóriniste kóz aldımızǵa keltiriw. Demek, dinamikalıq 
kórinisti payda etiw - bul háreket protsesin(animatsiyalıq) járiyalaw qubılısı
bolıp yesaplanadı. 
Animaciya háreketli uzatıwdı támiynleydi: 
-
tekst xabardı bóleklep beredi; 
-
kórinis bóleklerdegi sózsiz háreketleniw protsesi; 
-
súwret háreketi ( sózsiz); 
-
fizikalıq hám ximiyalıq qubılıslar; 
-
texnologik qubılıslardı texnik konstrukciyalaw; 
-
tábiyiy hádiyseler qubılısı; 
-
siyasıy hádiyseler qubılısı; 
-
social hádiyseler qubılısı. 
Grafikalıq kórgizbelilikti járiyalaw ushın túrli usıllar isletiledi.
Animaciyalıq effektti qollanıwda bir neshe usıllar bar: 
1. Ústpe – ústlik usılı. Statik kórinisti tańlap, avtor wonı bir quramlı
bólekke bóledi hám wolardı bir – birine ústpe - úst jaylastırıw quramın
belgileydi. 
Dinamikalıq kórinis effektin járiyalaw. Bunda obiekt hárketlenbeydi,
biraq jasaydı. Bunday kórinis jıynaqlı hám obrazlı tárizde qandayda bir
qatardı yaki hádiyse izbe - izligin táriyplew ushın isletiledi. Teoriyalıq

---

materialdı bóleklep járiyalaw keste dúziwde isletiledi. Ulıwmalastırıw hám
woqıw materialın sistemalastırıwda járdem beredi.