|
maǵlıwmatlar bazası
esaplanadı, yaǵnıy bir túrdegi
(kitaplardı ) obiektlerdi ózinde saqlaydı, yamasa telefon
nomerler jazılǵan kitapsha, bul jerde at, telefon nomer
sıyaqlı bir bir tiptegi maǵlıwmatlar saqlanadı, bul da
maǵlıwmatlar bazası
.
Maǵlıwmatlar bazasın
basqarıw sisteması
MB
MBBS
Maǵlıwmatlar
bazasındaǵı
maǵlıwmatlar,
SQL
soraw
tilleri
arqalı basqarıladı
, bul tilde MBBS na
soraw beriledi, bul soraw onda qayta
islenip,
nátiyje
alıw
ushın
maǵlıwmatlar
bazasına
múráját
etedi,
onnan
sorawǵa
mas
maǵlıwmattı alıp, sorawǵa juwap
beredi.
SQL
(
Structured Query Language
)
SQL
– bul soraw tili kóp operatorlardan shólkemlesken bolıp, bul operatorlar arqalı
paydalanıwshılar hám programmalar
Oracle
(MBBS) daǵı maǵlıwmatlar bazasına
shaqırıqtı ámelge asıradı.
Soraw beriw:
SQL soraw -> MBBT ->
Maǵlıwmatlar bazası
nátiyje alıw
:
Maǵlıwmatlar bazası -
> MBBS — >
Sorawǵa juwap
Oracle
MySQL
Microsoft Office Access
MariaDB
Microsoft SQL Server
Lms sistemaları ushın elektron tálim
resursların qaysı standartlar tiykarında
jaratıw usınıs etiledi?
Prоxy
TinCan
НТМL5
.РРТ
SСОRM
АIСС
ТinCan АРI
WAP
SCORM
Maǵlıwmatlar bazasın qorǵaw
Maǵlıwmatlar
bazasın
quraytuǵın elementler túrli
kuriniste bolıwı múmkin. Eń
kóp
tarqalǵan
hám
ámeliyatqa
qollanılatuǵın
maǵlıwmatlar
tekstli fayllar
esaplanadı. Sebebi tekstli
fayllar
arkali
túrli
informaciyalardı
ańlatıw
hám
kompyuter
yadında
saqlaw múmkin.
Kompyuterler
tiykarındaǵı
informaciyalıq
texnologiyalardıń
kórinisiniń
biri
maǵlıwmatlar
bazası
esaplanadi. Ápiwayı fayllardan
parqlı
túrde
maǵlıwmatlar
bazası
kompyuter
yadında
jaylasqan
informaciyalardı
izlew hám saralawdı ámelge
asırıw m
úmkinshiligine iye.
Maǵlıwmatlar bazası dep, kompyuterdiń uzaq múddetli
yadında saqlanıp atırǵan informaciyalar hám olar ústinde anıq bir
islew usıllarına múmkinshilik beretuǵın maǵlıwmatlar jıyındısına
aytıladı.
PAYDALANÍLǴAN ÁDEBIYATLAR
1. Информатика. Базовый курс. Под редакцией С.В.Симоновича
Санк-Петербург, 2001г.
2. В. Пассиков. Защита компьютерной информации. М.: Наука, 2001г.
3. Информатика. Под редакцией проф. Н.В. Макаровой , М.: 1997г.
4. Ахборот тизимлари ва технологиялари. Акад.С.Гуломов ва бошкалар
Т.: "Шарк", 2000й.
5 С.С. Гуломов ва бошк. Иктисодий инфарматика.
6.
www.ziyonet.uz
1
Lekciya 6. Elektron hújjet-oqıw xabarların súwretlewdiń jańa usılı. Elektron
oqıwhám ilimiy hújjetlerdiń túrleri, gipertekst texnologiyası. oqıtıwda gipertekstli
sistemalardan paydalanıw
Reje:
1. Ilimiy texnikalıq bilimler hám xabar texnologiyaları
2. Zamanagóy kitapxanalar
Rawajlanǵan mámleketlerdiń kóbisinde kirip-import siyasatı qayta kórip
shıǵılıp, shetten kóbirek tábiyiy resurslar keltiriw, esesine kóbirek ideya, ilimiy
texnikalıq bilimler hám informaciya texnologiyaların sata basladıl. Mısalı, Yaponiya
kóbirek mashinalar hám apparatlardı emes, bálki jańa ilimiy-texnikalıq
maǵlımatlardı, informaciyalardı hám informaciya texnologiyaların sata basladı. Solay
etip, informaciya jámiyettegi zárúrli resurslardan birine aynalǵan hám ol mámleket
kóleminde strategiyalıq resurs dárejesinde qaralıp atır. Bul strategiyalıq resursların
isenimli saqlaw hám olardan aqılǵa say paydalanıw jámiyet hám mámleket ushın júda
úlken áhmiyetke iye esaplanadı.
Búgingi kúnde rawajlanıp atırǵan mámleketlerdegi zamanagóy kitapxanalar
baspa hújjetlerdi saqlaytuǵın passiv bazalardan, aktiv isleytuǵın avtomatlastırılgan
informaciya oraylarına, elektron kitapxanalarǵa, hújjetlerdi elektron pochta, global
telekommunikatsiya hám Internet arqalı uzatıwı hám qabıl etishi oraylarǵa aylanıp
atır.
Respublikamız kitapxanalarınıń Respublikamız kitapxanalarınıń fondlarida 100
millionnan artıq kitaplar hám basqa hújjetler saqlanıp atırǵanlıǵın esapqa alsaq,
bunday úlken informaciyalar dereginen kereklisin tabı qanshelli qıyınshılıqlılıǵın
oyda salelendiri onsha qıyın emes. Ilim raajlanıı informaciyalardıń kúnden kunga
artıp barıına alıp kelip atır, bunday informaciyalardı saqlashı hám is'temolchilarga
jetkizip beretuǵın kitapxanalar iskerliginde jańa informaciya texnologiyaların qólla
talap dárejesindemiz.
2
Ruwxıylıǵımız, qádiriyatlarımız hasası esaplanıwshı kemde-kem ushraytuǵın
kitaplardı saqlaw hám óz kıtapxanlarına jetkizip beriwde jańa texnika hám
texnologiyalardan paydalanıwdıń jaǵdayı qanday Ulıwma alǵanda Respublikada
kitapxanalardı avtomatlastırıw mashqalası qanday hal etińip atır Keyingi payıtlarda
kitapxanashılıq jumısı boyınsha ótkeriletuǵın seminarlar, keńesler, ánjumanlarda hám
hátte rásmiy hújjetlerde de avtomatlastırılgan kitapxana, elektron kitapxana, virtual
kitapxana, cifrlı kitapxana, elektron katalog, yima elektron katalog sıyaqlı atamalar
payda boldı, olardı qollap atırǵan avtorlar mudamı da másele mánisine túsinip
yondoshmoqdalar deyiw qıyın.
Mısalı, elektron kitapxana menen avtomatlastırılgan
kitapxananıń ayırmashılıǵı nede Kitapxanalardı
avtomatlastırıw
degende neni
túsinemiz. Ulıwma alǵanda kitapxanalardı avtomatlastırıwda jumıstı neden baslaymız
Kompyuterler satıp alıwdanmi Kadrlardı jańa informaciya texnologiyaları
tiykarında qayta tayarlawdanmi Avtomatlastırılgan kitapxanalar ushın programmalıq
qurallar satıp alıw yamasa olardı jaratıwdan avtomatlastırıw baslanadıma Daslep
kitapxana daǵı qaysı processler avtomatlastırıwǵa mútáj Egerde siz bul sorawlardı
kitapxanashılarǵa bersangiz, kóbinese, olardıń kóbisinen alınǵan juwapU' kitapxananı
avtomatlastırıw ushın texnika quralları satıp alıw kerek, elektron katalog jaratıw
kitapxanalardı avtomatlashtirishdagi dáslepki qádem bolıp tabıladı qabilida boladı.
Kópshilikke ayan bo'ligan bibliyada keltirilgen bir ańızdı eslaylik. Ráwiyat
etiwlerinshe áyyemgi Bobilda, Xudoga jaqınlaw bolıwdı qálegen adamlar bálentligi
kókga etetuǵın minar kórip jáne bul monoraga shıǵıp xujoning jamolini kóriwdi
árman etkenler, olardıń bul jumısından gazablangan Quday olardı bir birin
tushunmaydigan etip, yaǵnıy túrli tillerde sóylewetuǵın etip qóyadı. Nátiyjede bir-
birin tushuna almaǵan adamlar óz-ara keliwa almaǵanlar hám olardıń birge baslaǵan
jumısları shala qalıp ketken.
Bul qıssadan sonday ules shıǵarıw múmkinU' Iri joybarlardı ámelge asırıp
atırǵan adamlar, biziń mısalımızda kitapxana -informaciya sistemasın jaratıp atırǵan
hám hám olardı kitapxanalarǵa nátiyjeni ámelde qollanıw qiliyotgan qánigeler óz-ara
ulıwma til tabıwları júdá zárúrli, zero tiykarǵı túsinikler tariypida hám tiyisli
qaǵıydalardı qabıllawda awızbirshilikke eriwilmes eken kitapxana texnologiyaların
3
avtomatlastırıwda muvofaqiyatga erisip bolmaydı. Sonday eken, kitapxanalardı
avtomatlastırıw jumısın kitapxanashılıq jumısı boyınsha standartlardı jaratıwdan
baslaw kerek. Kitapxanashılıq jumısında standartlastırıw ne Shama menen oylayıq
kitapxanalardı avtomatlastırıw ushın kompyuterler satıp aldıq, qánigelerdi tartıp
kitapxana processlerin avtomatlastırıw ushın programma da tuzdirdik, elektron
katalog jarattık jáne onı toldıra basladık. Respublikamızdaǵı birpara kitapxanalar sol
joldan barıwıp atır. Elektron katalog jaratılıwma kirisiwetuǵın hár qanday qánige,
respublikamızdaǵı normativ hújjetler arasından bul processni tártipke soluvchi hám
túsintirip beretuǵın kerekli standartlar kompleksi, jollamalar hám qaǵıydalardı tapa
almaydı hám óz bilgeninshe elektron katalog jaratadı. Jıllar ótip elektron katalog
toldırıladı hám kitapxanalar arasında maǵlıwmatlar almastırıw mútajligi tuiladi. hesh
qanday standartlar tiykarında jaratılmaǵan elektron katalogdıń maǵlıwmatlar
bazasınan paydalanıw kútá úlken mashqalalardi tudiradi.
Ulıwma alǵanda standart -
qanday da kepillikli organ tárepinen ornatılǵan qaǵıydalar kompleksi bolıp, ol
shólkemler, mákemeler, agentlikler hám institutlar tárepinen milliy yamasa xalıq
aralıq tiykarda atqarılıwı kerek. Bunday mániste standartlar májburiy xarakter kásip
etedi. Sonday etip Ózbekstan kitapxanalardı avtomatlastırıw jumısın kitapxanashılıq
jumısı boyınsha standartlardı jaratıwdan baslaw maqsetke muwapıq. Kitapxanashılıq
jumısı boyınsha standartlar jaratıwda qaysı joldan barıw maqul Bilgenimizdey,
Rossiyada házirgi payıtqa deyin kitapxanashılıq jumısı boyınsha 60 tan artıq (internet
maǵlıwmatları boyınsha u'n' ta) standartlar ámeldegi, olardıń 30 dan artıı 70-jıllardıń
basları hám 80-jıllardıń aqırlarında jaratılǵan. Bul standartlardıń kóbisi atamalar luati
retinde islep shıǵılǵan bolıp olar texnika hám texnologiyalar rawajlandiriwdiń sol
payıtlar daǵı dárejesin sáwlelendirar edi. Usınıń sebepinen de ámeldegi
standartlardaǵı atamalar gónergen hám standartlastırıw talap atırǵan ob'ekt
kompleksin hám processlerin tolıq qamtıp ololmaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
