Лекции ma’ruza rejasi

5. Elektr yuritmalardagi o'tkinchi jarayonlar

• Elektr yuritmadagi o’tkinchi jarayonlar bir turg'un holatdan ikkinchisiga o'tish paytida, dvigatelning tezligi, oqimi, momenti va harorati o'zgarganda paydo bo'ladi. O’tkinchi rejimda yuritmaning ishlashini tavsiflovchi qiymatlar doimiy ravishda o'zgarib turadi.

• .

• 5. Elektr yuritmalardagi o'tkinchi jarayonlar

• .

• . O’tkinchi jarayonlar elektr yuritmaning har qanday tizimida uni ishga tushirish, tormozlash, teskari va tezlikni tartibga solish, ishchi elementga yukning o'zgarishi, ta'minot tarmog'ining kuchlanishi yoki chastotasining o'zgarishi, ya'ni ta'siri ostida sodir bo'ladi, ya’ni tashqi bezovta qiluvchi omil ta’sirida yuz beradi. Bezovtalikka qo'zg'atuvchining javobi o'tkinchi jarayonlarning mohiyatidir.

• .

• 5. Elektr yuritmalardagi o'tkinchi jarayonlar

• .

• Elektr yuritmalardagi o’tkinchi jarayonlar mexanik, elektromagnit va termal inersiya tufayli yuzaga keladi. Harakatlanuvchi qismlarda kinetik energiya, elastik elementlarda potentsial energiya, induktivliklarda elektromagnit energiya va dvigatel massasida issiqlik energiyasi to'planadi. Inertsiyaning yo'qligi o’tkinchi jarayonlarning paydo bo'lishini istisno qiladi. Sakrashga o'xshash bezovta qiluvchi ta'sir bilan tezlik, dvigatel momenti, tok va boshqa miqdorlarning bir zumda o'zgarishi sodir bo'ladi.

• .

• 5. Elektr yuritmalardagi o'tkinchi jarayonlar

• .

• O’tkinchi jarayonlarni keltirib chiqaradigan energiya turiga qarab mexanik, elektromagnit va issiqlik jarayonlari farqlanadi.
• Amalda, elektr yuritmada bir vaqtning o'zida uch turdagi o'tkinchi jarayon mavjud, ammo ularning davomiyligi va elektr yuritmaning ishlashiga ta'siri boshqacha bo’ladi.

• .

• 5. Elektr yuritmalardagi o'tkinchi jarayonlar

• .

• Mexanik o'tkinchi jarayonlari kinetik energiyaning o'zgarishi bilan bog'liq.
• Elektromagnit o’tkinchi jarayonlar elektromagnit energiya elektr mashinalarining chulg’amlarida o'zgarganda sodir bo'ladi.
• Mexanik va elektromagnit o'tkinchi jarayonlarning davomiyligi mutanosib bo'lsa, ular bir-biriga ta'sir qiladi va ular bir vaqtning o'zida ko'rib chiqilishi kerak. Bunday holda, elektromexanik o'tkinchi jarayon sodir bo'ladi.

• .

• 5. Elektr yuritmalardagi o'tkinchi jarayonlar

• .

• Issiqlikka oid o'tkinchi jarayonlar elektr mashinasidagi issiqlik energiyasining o'zgarishi natijasida yuzaga keladi. O’tkinchi jarayonni o'rganish uchun differentsial tenglamani tuzish kerak, uning yechimi berilgan boshlang'ich sharoitlarda ham o’tkinchi, ham barqaror holatdagi ish rejimlarida tizimning harakatini tavsiflaydi.