Lecture №8. Cnc machines

8.3. DASTUR BILAN BOSHQARILADIGAN 

DASTGOHLARNING QO`LLANILISHI. 

Mashinasozlik umumiy maxsulotlarining 75-80% gachasi seriyali 

va  mayda  seriyali  ishlab  chiqarishga  to`g`ri  keladi,  bu  ishlab 

chiqarishlarni  bajarishga  ishchi  vaqtining  ko`p  sarflashi  bilan 

xarakterlanadi. Ma’lumki, mashinasozlikda texnologik operatsiyalarni 

bajarishga  umumiy  vaqt  me’yorining  20-30%  ni  asosiy  texnologik 

vaqtni tashkil etsa, yordamchi vaqt umumiy vaqtning 70-80% ni tashkil 

etadi. 

Yordamchi vaqt sarfini qisqartirishning asosiy  yo`nalishi bo`lib 

ishlab  chiqarish  jarayonlarini  avtomatlashtirish  xisoblanadi.  Biroq, 

mayda  seriyali  ishlab  chiqarishda  yuqori  unumdorli  dastgoxlarni 

qo`llab an’anaviy avtomatlashtirishni bajarish (revolverli, agregatli va 

ko`p keskichli dasgoxlar, kulachokli bir shpindelli va ko`p shpindelli 

avtomatlar va avtomatik liniyalar) amaliy jixatdan imkoni yo`q, chunki 

bu dastgoxlarning tannarxi juda xam yuqori va dastgoxlarni dastlabki 

sozlashning ish xajmi juda xam katta. Bu barcha sarflar mayda seriyali 

va seriyali ishlab chiqarishlarda bir necha yoki bir necha o`nlab va xatto 

---

yuzlab  dona  ishlov  beriladigan  zagatovkaning  tannarxiga  kiradi  va 

ularni tayyorlash baxosini misli ko`rilmagan darajada oshirib yuboradi. 

Mayda  seriyali  va  seriyali  ishlab  chiqarishlarda  zagatovkalarga 

mexanik  ishlov  berish  jarayonlarini  avtomatlashtirishning  asosiy 

yo`nalishlaridan  biri  sonli  dastur  bilan  boshqariladigan  (SDB) 

dastgoxlarini  qo`llash  xisoblanadi.  Sonli  dastur  bilan  boshqarish 

deganda berilgan son shaklida keltirilgan boshqarish dasturi bo`yicha 

dastgoxda  zagatovkalarga  ishlov  berishni  boshqarish  tushiniladi. 

Bunda  boshqaruvchi  dastur  aniq  bir  detalga  dastgoxning  tegishli 

berilgan  algoritmi  bo`yicha  ishni  bajarish  uchun  dasturlash  tilida 

buyruqni bajarishni yig`indisidan iborat bo`ladi. 

Sonli dastur bilan  boshqariladigan dastgoxlar yarim  avtomat va 

avtomatlardan  iborat  bo`lib,  ularning  barcha  xarakatlanadigan 

organlari tegishli ishchi va yordamchi avtomatik xarakatlarni amalga 

oshiradi. Bu xarakatlar avvaldan o`rnatilgan, perforirlangan qog`ozga 

(ba’zida  magnitliga),  tasma  yoki  diskka  yozilgan  dastur  bo`yicha 

amalga  oshiriladi.  Sonli  dastur  bilan  boshqariladigan  dasgohlarda 

murakkab,  tayyorlash  kimmatga  tushadigan  va  sozlash  uchun  katta 

mexnat talab qiladigan kulachokli, andozali va tayanchlar sonli dastur 

bilan  boshqariladigan  tizimida  talab  qilinmaydi.  Bu  esa  kichik 

partiyali,  ayrim  xollarda  esa  yakka  zagatovkalarga  ishlov  berishni 

rentabelli  qiladi,  sozlashni  osonlashtiradi  va  jadallashtiradi  (ayniqsa 

zagatovka juda xam murakkab konstruksiyaga ega bo`lganda).