Lean ishlab chiqarish tarixi, vositalari va usullari. Reja

Tеjamkor ishlab chiqrish
usullarining tarixiga nazar soladigan bo`lsak, bu tizim 
20 asr 50-60-yillarida Yaponiya vujudga kеlgan. Dastlab bu zamonaviy boshqaruv 
usuli boshqa davlatlarga tarqalmagan faqat shu mamlakatda rivojlangan. Yaponiyadan 
Amеrikaga yuqori tеxnologiyali va yuqori sifatli mahsulotlar kеla boshlagan paytdan 
(asosan mashinalar va tеlеvizorlar) boshlab, butun dunyoga tеjamkor ishlab chiqarish 
usuli 35-40 yildan so`ng 20-asrning 80-yillarida kirib kеlgan. Davr o`tishi bilan 
tеjamkor ishlab chiqarish usullari G’arb mamlakatlariga, xususan O`zbеkistonga xam 
kirib kеldi. 
Tеjamkor ishlab chiqarish kontsеptsiyasi
ning asoschisi 1950-yillarda Tayota 
ishlab chiqarish tizimini yaratgan olim 
Tayiti Ono
hisoblanadi. 
Amеrikalik mutaxassislar ushbu tizimni o`rganishgan va 
“lean production
1
” 
(lean manufacturing) 
nomlashgan, 1988 yilda 
“lean”
tеrmini Massachusеts 
tеxnologiya instituti ilmiy xodimi 
Djon Krafchik
tomonidan kiritilgan.
Lean production, lean manufacturing — ingliz tilida lean — ozg’in, xushbichim, 
yog’siz; keyinchalik «tejamkor» deb tarjima qilindi, oldingi variantda «kelishgan», 
1
Т. Луйстер, Д. Теппинг. Бережливое производства: от слов к делу. Перевод с английского. М.2008. стр 7. 

---

2 
«yumshoq», «tejamkor, tirishqoq, g’amxo`r» so`zlarini uchratgansiz, hozirgi 
variantlarda ham «lean» uchrab turadi. 
Toyota tomonidan ishlab chiqilgan bo`lib, 
asosiy maqsadi yo`qotishlarni xamma turini uzluksiz bartaraf qilish – ya’ni menejment 
kontseptsiyasidir.
Qisqacha tarixi:
 
Bizga ma’lumki dastlabki mashina ishlab chiqarish jarayonlari 
hozirgidan deyarli butkul farq qiladi. 
Misol uchun umumiy holda gapiradigan bo`lsak sifat tushunchasi deyarli 
bo`lmagan ammo yillar o`tib insoniyat yo`li bilan yaratilgan avto mashinalar olamni 
larzaga soldi bir so`z bilan aytganda barcha e’tibor sifat nazoratiga yo`naltirildi. 
Ko`p o`tmay lean manufacturing tushunchasi 1990- yillarda kirib keldi, uni 
birinchi bo`lib Tayota kompaniyasi amalda qo`lladi. 
Tayota korporatsiyasi o`z oldiga qo`ygan maqsadlariga to`la qonli erishdi va 
jahon bozorini Tayota rusimli xar-hil turdagi mashinalar bilan egalladi buning asosiy 
negizida uning oldiga qo`ygan maqsad bo`ldi. 
Tejamkor bajarish to`g’ri narsani to`g’ri vaqtda o`z joyida tez va samarali 
bajarishdan iborat hamda ular ushbu so`zni o`zlariga shior qilib oldi. 
Tejamkor ishlab chiqarish ishdagi mukammallikni egallash, xarajatlarni 
kamaytirish, rangbaranglik bilan hamnafas bo`lish, o`zgarishlarni ochiq ko`ngillik 
bilan kutib olishdan iborat. 
Tayota kompaniyasi muxandislari shunga ishonganki agar ular ushbu tamoyillarni 
jarayonga olib kelsa ko`zlangan maqsadlarga erishiladi. 
Mahsulot sifatli va barqaror bo`lishi uchun ushbu sanab o`tilganlardan aynan 
o`zgaruvchanlik va rangbaranglik alohida o`rin tutadi. 
1999-yilda muhandislar Spear va Bowen Tayota DNA kompaniyasini 4 ta 
harakteristik qoidalarni aniqladi. 
1. Qoida mukammal jarayon vaqt va daromad uchun barcha ish yuqori darajada 
takomillashtiriladi. 
2. Xar-bir haridorni jalb etadigan aloqalar to`g’ridan-to`g’ri amalga oshirilishi 
kerak. 
3. Mahsulot yoki servis hizmatlari oynasi oddiy va to`g’ri bo`lishi kerak. 
4. Har qanaqangi bajariladigan ishlar ilmiy metod bo`yicha bajarilishi kerak, yo`l 
boshlovchi murabbiy qo`l ostida iloji bo`lsa yuqori tekshiruvlar ostida. 
Mahsulot bozorda o`z o`rnini topishi uchun undagi “longevity ” ya’ni uzoq 
muddat yaroqlik muhim o`rin tutadi. 
Korhonadagi ishchi hodimlarni kayfiyatiga ijobiy ta’sir qiladi shu bois ushbu ikki 
tamoyil ham hamisha ustuvor bo`lmog’i darkor. 
Tejamkor ishlab chiqarish mehnat sarfini kamaytirishga, yangi mahsulotlarga 
ishlov berish muddatini qisqartirishga, mahsulot tayyorlash muddatini qisqartirishga, 
ishlab chiqarish va saqlaydigan maydonni qisqartirishga, buyurtmachiga mahsulotni 
yetkazib berishni kafolatlashga hamda eng arzon narhda yuqori sifatga yordam beradi. 
Tejamkor ishlab chiqarishni asosiy ta’rifiga biznes-strategiya, yo`qotishni oldini 
olishga intilish, hizmat ko`rsatish hamda mijozni buyurtmasi orasidagi vaqtni 
kamaytirish, odamlarga iltifot ko`rsatish printsiplarini qo`llanishi, avtonomizatsiya va 
“aniq vaqtda” bundan tashqari biznes jarayonlar, inson resurslar soniga kamroq talab, 

---

3 
asosiy mablag’ (biror ishga sarf qilingan pul), ishlab chiqarish uchun joy, xamma 
bosqichlarga vaqt va materiallar kiradi. 
Tejamkor ishlab chiqarishning asosiy printsiplariga quyidagilar kiradi:

Aniq bir mahsulotni qiymatini belgilash. (Qiymat- bu buyurtmachi xaq to’laydigan 
mahsulot) 

Mahsulot qiymatini belgilash oqimini tuzish. 

Mahsulot qadr-qimmatini yaratishni uzluksiz oqimini ta’minlash. 

Istemolchiga mahsulotni cho`zishga (uzatishga) imkon berish. 

Barkamollikka intilish. 

Juda yaxshi sifat (birinchi ko`rsatish bilan topshirish, nuqsonsiz tizim, muammoni 
boshlanish sabablarini aniqlash va xal qilish);

Tadbirkorlik, uddaburonlik, moslashuvchanlik; 

Buyurtmachi bilan uzoq muddatli aloqani o`rnatish (axborotlar, sarf (harajat) va 
xavf-xatarni bo`lish (bo`linish) yo`llari);

Samoorganizatsiya, rivojlanish jarayoni, moslashuv, ko`nikuv 
Tejamkor ishlab chiqarish istemolchiga yuqori orientir olish hamda har bir 
xodimni ish jarayonidagi biznesga jalb qiladi. 
Tejamkor ishlab chiqarish mafkurasi bu: 
