Ldoshev, Q. Muftaydinov, V. Abdurahmonov

3.  Yangi  keynschilik.  Akselyator  nazariyasi.  Postkeynschilik 
qarashlari.
Biz yuqorida Keyns nazariyasi, amaliyotdan uzoq ta’limot emasligini 
ta’kidlagan  edik.  Bu  ta’limotning  hayotiy  kuchga  ega  ekanligini  uning 
izdoshlari yangi sharoitlrda rivojlantiiganda ham ko'rish mumkin.  Natijada 
yangi keynschihk yo‘nalishi vujudga keldi.  Keyns izdoshlari (A.  Xansen, 
M.  Klark,  R. Xorrod va boshqalar) o‘z qarashlarida uning ikki xulosasiga 
suyandilar:
-iqtisodiyotda muvozanatni  ta’minlash va iqtisodiy o ‘sishga erishish 
uchun davlatning iqtisodiyotga aralashishi zarurligi masalasi;
-iqtisodiy jarayonlami  o‘rganishda  makroiqtisodiy  tahlilni  qo‘llash 
kerakligi masalasi.
Keyns g‘oyalari uning davomchilari tomonidan rivojlantirilgan bo‘lsa 
ham bir yo'nalishda bormadilar:  ular o‘ng, so‘l va liberal oqimga bo'linib 
ketdilar. Agar o‘ng oqim qurollanish, agressiv harakat orqaU iqtisodiyotga 
turtki  berishni  yoqlab  chiqqan  bo'lsa,  so‘l  oqim  tarafdorlari  milliy 
daromadni  adolath  taqsimlash  yo‘li  bilan  iqtisodiy yuksalishga  erishish 
mumkin deb hisoblashdi;  uchinchi- liberal oqim esa qurollanishni inkor 
etib, yirik monopolistik birlashmalar manfaatlarini himoya qilib chiqdi.
Keyns  izdoshlaridan  biri  AQSH  iqtisodchisi  S.  Xarris Yangi  keyns- 
chilikning ordodeksal yo'nalishiga asos soldi. U stagnatsiya nazariyasi bilan 
chiqdi. U davlatning iqtisodiyotni rag‘batlantiruvchi kuchga aylanishi uchun 
soliqlami  oshirish  lozim  deb  qarab,  u  multiplikator  g‘oyasini  yangi 
fikrlar bilan boyitdi.
Yangi keynschilar  multiplikator  g‘oyasini tahlil qilib,  uni yangi akse- 
lerator  g'oyasi bilan almashtirdilar.Multiplikator  va akselerator  g‘oyalari 
o'rtasidagi  farq  shundaki,  multiplikator  g‘oyasigako‘rainvestitsiyalami 
qanday  joylashtirishning  ahamiyati  yo‘q,  akseleratorga  ko‘ra,  uning 
ahamiyati bor, ya’ni u bandlikni oshirish va daromadlami ko‘paytirishga 
yo‘naltirilmog‘i  m a’qul.  Akselerator  g‘oyasi  investitsiyalaming  qanday 
ishlatish ahamiyatlirog‘i kelib chiqib «industrlashgan investitsiya»  degan 
yangi  kategoriyani  muomalaga  kiritdilar.  Akselerator  g‘oyasiga  ko‘ra, 
investitsiyalar innovatsion faoliyat (yangilik joriy etish orqali) bilan bog‘liq 
bo'lishi va ishlab chiqarishni tarkiban o‘zgartirishi lozim. Buning oqibatida 
aholi bandligi va daromadlarida katta tarkibiy o'zgarishlar sodir bo‘ladi. 
Akselerator investitsiyalar o‘sishining daromadlar o‘sishiga-ta’siri inves- , 
titsiyalashdan oldingi va undan keyingi daromadlaming farqlari o‘rtasidagi
136

---

nisbat bilan belgilanadi.  Boshqacha aytganda, akselerator (A), innovatsion 
o‘sishning (Д1) daromad  o'sishi,  ya’ni inyestitsiyadan keyingi  (A D 2) va 
undan  oldingi  daromadli  (D,)  farqqa  (D2-  D,)  aloqasini  bildiradi.  Bu 
bog‘liqlik quyidagicha ifodalanadi:
Л - - И
-