’lchashning fizikaviy asoslari mustaqil ishi

Elektr birliklar
— elektr kattaliklarining birliklari. Mutlaq elektrostatik birliklar tizimi (SGSE) 
va Xalqaro birliklar tizimi (SI) tarkibiga kiruvchi MKSA tizimi mavjud. SGSE tizimida elektr 

---

miqaori birligi Kulon konunidan aniqlanadi va zaryadning mutlaq elektrostatik birligi deb 
ataladi. Bu tizimda santimetr, gramm va sekundni asosiy birlik qilib tanlab va zaryadning 
mutlaq elektrostatik birligidan foydalanib, barcha elektr kattaliklarning oʻlchov birliklari 
aniklanadi. SI tizimida toʻrtinchi asosiy birlik sifatida tok kuchi birligi amper (A) qabul qilingan. 
Metr (m), kilogramm (kg), sekund (s) va amper (A) asosiy birliklarni asos qilib olib, qolgan 
barcha elektr kattaliklar birliklari 
— hosilaviy birliklar: kulon, volt, om, farada va boshqalar 
tegishli fizik munosabatlardan foydalanib aniqlanadi. Hech qaysi birliklar tizimiga kirmagan 
elektr birliklar: elektronvolt (eV), kiloelektronvolt (keV), megaelektronvolt (MeV) (1eV = 
1,602071019J). 
Xalqaro birliklar tizimi
(
fransuzcha
: 
Système I
nternational d’Unités
) 
— fizik kattaliklarning 
asosiy va hosilaviy oʻlchov birliklar tizimi. 1960-yilda oʻlchov va tarozilar boʻyicha Parijda 
oʻtkazilgan 11-Bosh konferensiyada qabul qilingan. Xalqaro birliklar tizimini yettita asosiy 
birlik, ikkita qoʻshimcha birlik va hosilaviy birliklar tashkil etadi. Asosiy birliklar: uzunlik birligi 
— metr (m), massa birligi — kilogramm (kg), vaqt birligi — sekund (s), termodinamik 
temperatura birligi 
— Kelvin (K), tok kuchi birligi — amper (A), yorugʻlik kuchi — sham, 
kandela (kd) va modda miqdori 
— mol (mol). Qoʻshimcha birliklar: yassi burchak birligi — 
radian (rad), fazoviy burchak birligi 
— steradian (ster). Hosilaviy birliklar asosiy o'lchov 
birliklaridan foydalanib maʼlum fizik qonuniyat asosida aniqdanadi. Bunda koeffitsiyent 
o'lchamga ega emas va birga teng deb olinishi kerak. 
Fizik kattalikning berilgan birliklar tizimidagi asosiy fizik kattaliklar oʻlchamlari bilan 
bogʻlanishi ifodasiga shu kattalikning oʻlchamliligi deb ataladi. SI tizimida asosiy kattaliklar 
uzunlik, massa, vaqt
, elektr toki kuchi, termodinamik temperatura, yorugʻlik kuchi, modda 
miqdori oʻlchamliklari mod ravishda L, M, T, I, Q, J, L^ belgilari orqali ifodalanadi. 
 
Metrik sistemaga oʻtish sanalari. Qora rangda SI tizimini asosiy yoki yagona tizim sifatida qabul 
qilmagan davlatlar (
Liberiya
, 
Myanma
, 
AQSH
), belgilangan. 
Xalqaro birliklar tizim
it. fan va texnikaning barcha sohalarini oʻz ichiga kamrab oladi. Xalqaro 
birliklar tizimit.da mexanik, issiklik, elektr, magnit va boshqa kattaliklar oʻzaro bogʻlangan 
buladi. Ushbu tizimning asosiy va hosilaviy birliklari amaliy