Ўлчаш воситаларининг сифат назоратига синергетик ёндашув Абдунабиева Шохсанам Ойбек қизи

Янги техниканинг эскиз лойиҳасини тайёрлашда сифат назорати. Сифат назоратини ушбу босқичида техник хужжат назорати амалга оширилади. Техник хужжатда келтирилган принципиал ва функционал схемаларни мавжуд нормативларга жавоб бериши текширилади (ЕСКД). Кейинги назорат босқичи ишлаб чиқариш назорати ва тайёр буюмлар назорати ҳисобланади. Ишлаб чиқариш назоратида аниқ яроқсиз буюмлар ва аппаратурани ишончлигини пасайтирувчи яширин носозликлар аниқланади.
Назорат икки хил турда бўлиб, биринчиси фаол (тахлилий) иккинчиси эса оддий назорат дейилади. Биринчи турдаги назорат давомида носозлик сабаби аниқланади ва уни бартараф этиш учун керакли ишлар белгиланади. Оддий назоратда фақат буюмнинг яроқли ёки яроқсиз эканлиги аниқланади.
Бошланғич назоратда материаллар, ярим тайёр маҳсулотлар ва бошқа ёрдамчи маҳсулотларнинг сифати аниқланади. Технологик назоратда ҳар бир жараённинг сифати алоҳида назоратдан ўтказилади. Назорат объекти сифатида ҳамтайёрланган буюм, ҳам уни тайёрлаш жараёни ва муҳити ҳисобланади.Охирги назорат тайёрланаётган буюмни маълум босқичи якун топгандан сўнг амалга оширилади.Масалан махсус тагликда тайёрланган интеграл микросхемалар алоҳида ажратилмаган ҳолатда назоратдан ўтказилади. Тайёрланган буюмни сифатини назорат қилишга уларни фойдаланишдан олдин ва тадқиқ этиш мақсадида назорат қилиш ишлари ҳам киради. [3]
Ҳар бир ишлаб чиқариш корхонасида техник назорат бўлими бўлади. Назоратни амалга оширишда математик усуллардан ва автоматизациялашган тизимлардан кенг фойдаланилади. Сифатни бошқариш тизимининг ишини бош назоратчи ташкил этади. У корхона раҳбарини сифат бўйича муовини лавозимида ишлайди. Тизим қуйидаги бўлимлардан иборат бўлади:
- ишончлилик ва сифатни бошқариш бўлими;
- синов ўтказиш бўлими (бошқарув жараёнида қайта боғланиш вазифасини ўтайди);
- техник назорат бўлими.
Махсулот сифатини бошқаришда синергетика усулларидан фойдаланиш бугунги кунда долзарб масалардан бири бўлиб қолди. Синергетика кўп қисмлардан ташкил топган тизимларда тартиб параметрини топиш асосий вазифа эканлигини кўрсатди. Сифат назоратида тартиб параметри вазифасини белгиловчи катталик ўлчамсиз бўлиши зарур ва тизимнинг ҳолатини кўрсатувчи турли катталиклар мажмуасидан ташкил топади.[4] Термометр мисолида, бундай катталиклар сирасига қуйидаги параметрлар киради:

1. 
   Капилляр материали ва геометриясини кўрсатувчи параметрлар;
   
2. 
   Ишчи материал хоссалари;
   
3. 
   Калибровкалаш усули;
   
4. 
   Сифат назорати талаби;
   
5. 
   Сифат назорати.
   

Ушбу 5 босқичдан иборат бўлган алгоритм асосида ўлчаш воситасини тартиб параметри аниқланади.Буни амалга ошириш қуйидаги алгоритм асосида амалга оширилади:

1. 
   Ўлчаш воситасини характерловчи барча катталиклар асосида ўлчовсиз параметр аниқланади.
   
2. 
   Ўлчовсиз параметрнинг бирлигини характерловчи масштаб аниқланади.
   
3. 
   Тартиб параметри бирга тенг бўлгандаги ўлчовсиз параметрининг энг катта қиймати аниқланади
   
4. 
   Тартиб параметрининг қийматига қараб ўлчаш асбобининг сифат кўрсатгичи аниқланади.
   

Тартиб параметри ўлчаш натижаси ноаниқлиги талаб қилинган қийматга мос келишини характерлайди ва унинг қиймати 0-1 оралиқда бўлади. Тартиб параметрининг бирга тенг бўлиши асбобнинг юқори сифатга эга эканлигини кўрсатади. Унинг бирдан камайиши эса ўлчаш ноаниқлигини ортишини кўрсатади.





0 1

Адабиётлар.
1.Student. The probable error of a mean. // Biometrika. 1908. № 6

2. 
   Ўлчаш усуллари ва воситалари. Ўқув қўлланма. А.А.Мамажонов, М.О.Саттаров, Д.В.Хакимов
   
3. 
   SIFAT MENEJMENTI TIZIMI VA UNI SERTIFIKATLASHTIRISH. P.R.Ismatullayev, B.M.Axmedov, P.M.Matyakubova, G‘.X.Xamroqulov, Sh.A.Turayev
   
4. 
   Князева Е.Н., Курдюмов С.П. - Основания синергетики. Режимы с обострением, самоорганизация, темпомиры