Ўлчаш хатоликлари

Ўлчаш хатоликлари.
Ўлчаш хатоликлари турли сабабларга кўра турлича кўринишда намоён бўлиши мумкин. Бу сабаблар қаторига қуйидагиларни киритишимиз мумкин:

• 
  ўлчаш воситасидан фойдаланишда уни созлашдан ёки созлаш даражасини силжишидан келиб чиқувчи сабаблар;
  
• 
  ўлчаш объектини ўлчаш жойига (позициясига) ўрнатишдан келиб чиқувчи сабаблар;
  
• 
  ўлчаш воситаларининг занжирида ўлчаш маълумотини олиш, сақлаш, ўзгартириш ва тавсия этиш билан боғлиқ сабаблар;
  
• 
  ўлчаш воситаси ва объектига нисбатан ташқи таъсирлар (ҳарорат ёки босимнинг ўзгариши, электр ва магнит майдонларининг таъсири, турли тебранишлар ва ҳоказолар) дан келиб чиқувчи сабаблар;
  
• 
  ўлчаш объектининг хусусиятларидан келиб чиқувчи сабаблар;
  
• 
  операторнинг малакаси ва ҳолатига боғлиқ сабаблар ва шу кабилар.
  

Ўлчаш хатоликларини келиб чиқиш сабабларини таҳлил қилишда энг аввало ўлчаш натижасига салмоқли таъсир этувчи омилларни аниқлаш лозим бўлади.

5.1. Ўлчаш хатоликларининг табақаланиши

Ўлчаш хатоликлари у ёки бу хусусиятига кўра қуйида келтирилган турларга бўлинади:

I. Ўлчаш хатоликлари ифодаланишига қараб қуйидаги турларга бўлинади:

• 
  Абсолют (мутлақ) хатолик. Бу хатолик катталик қандай бирликларда ифодаланаётган бўлса, шу бирликда ифодаланади. Масалан, 0,2 V; 1,5 m ва ҳ.к. Мутлақ хатолик қуйидагича аниқланади:
  

бунда, А_х - ўлчаш натижаси;
А_ч - катталикнинг чинакам қиймати;
А_о - катталикнинг ҳақиқий қиймати.
Абсолют хатоликни тескари ишора билан олингани тузатма (поправка) деб аталади ва δ_Т билан белгиланади.


- = δ_Т ёки А_О=А_Х+ δ_Т.

• 
  Нисбий хатолик - абсолют хатоликни ҳақиқий қийматга нисбатини билдиради ва процент (%) ларда ифодаланади:
  

 = [(А_х - А_о )/А_о]∙100 = ( /А_о)∙100%.

Одатда, ўлчаш асбобларининг хатолиги келтирилган хатолик билан белгиланади.

Абсолют хатоликни асбоб кўрсатишининг энг максимал қийматига нисбатини процентларда олинганига келтирилган нисбий хатолик деб аталади.
.
2.1. жадвал.

2. 
   Ўлчаш шароити тартибларига кўра хатоликлар қуйидагиларга бўлинади:
   

•