Лабораторная работа №2 Исследование биполярного транзистора

5.3-rasm. Tiristorning ishlash prin-tsipini tushuntiruvchi sxema
iristorlar. Tiristorlar yoki boshqariluvchi yarim o`tkazgichli diodlar zamonaviy elektr yuritmalarning kelajagi porloq kontaktsiz elementlaridir. Tiristorning asosiy elementi - to`rt katlami strukturali kremniy plastinkasidir. Bunda elektron n o`tkazuvchanlik katlamlar teshik r o`tkazuvchanlik qatlamlar bilan ketma-ket joylashgan (5.3-rasm) Bu 4 ta qatlam uchta o`tishni xosil qiladi: P1, P2, P3. O`rtadagi r-qatlamdan chiqish boshkariluvchi elektrod B bor. Agar boshqaruvchi elektrod ulanmagan bo`lib, A anod va K katod orasiga to`g‘ri qutbli (anodda "plyus") o‘zgarmas tok manbasi kuchlanishi qo`yilgan bo`lsa, P1 va P3 o`tishlar ochiq bo‘ladi, ya’ni ularning to`g‘ri tok qarshiligi juda kichik. P2 o`tishi esa teskari yo‘nalishda (n-p) ulangan, shuning uchun uning elektr qarshiligi ancha katta va barcha kuchlanish P2 o`tishga qo`yilgan bo`ladi. Bunda diod orqali tok juda kichik (I = 0).
Agar B boshqaruvchi elektrodiga va K katodga U_b kuchlanish qo`ysak (boshqaruvchi elektrodda "plyus"), P3 o`tishda I_b boshqarish toki paydo bo`ladi va kushimcha zaryad tashuvchilar xosil bo`ladi. Natijada P2 o`tishning n-p qatlami elektr o`tkazuvchan bo`lib qoladi, ya’ni tiristor ochiladi va U kuchlanish ta’sirida tiristorning barcha qatlamlari orqali I toki o‘tadi. Bundan so‘ng boshqaruvchi elektrodning taosiri to`xtaydi va tiristor boshqarilmaydigan diod singari ishlaydi. Tiristor orqali tokni to`xtatish uchun elektr zanjirini o`zish kerak yoki tiristorga teskari kuchlanish (anodda "minus") impulsini berish kerak. Tiristorni qaytadan ochish uchun anod va katod orasiga ma’lum kuchlanish qo‘yib, boshqaruvchi elektrod va katod orasiga U_b signalini berish kerak. SHunday qilib, tiristor ochilgandan so‘ng uning elektr o‘tkazuvchanligi boshqarish kuchlanishining qiymatiga va kutbiga bog‘liq emas. Boshqacha aytganda tiristor ikkita ochiq va yopiq xolatga ega. Bunda tiristorlar elektromagnit relesiga o‘xshashdir.
Tiristorlar yuqori FIK ga, kichik boshqarish quvvatiga va cheksiz ishlash muddatiga ega. Sovitishni yaxshilash uchun tiristorlar qovurg‘ali radiator. SHunday qilib, tiristorlarni ham o‘zgaruvchan tok xam o`zgarmas tok zanjirlarida qo`llash mumkin.
E

5.4-rasm. Uzgarmas tok elektr dvigatelini magnit kuchaytirgich yordamida boshqarish
lektr yuritmani magnit kuchaytirgich yordamida kontaktsiz boshqarish. 5.4-rsmda TD mustaqil qo`zg‘atishli o‘zgarmas tok dvigatelini noreversiv boshqarish sxemasi keltirilgan. Bu elektr dvigatelining yakor zanjiriga D diodi ulangan bo`lib, o`zgaruvchan tokni bitta yarim davrli to`g‘rilaydi. Elektr dvigatelidan quvvati bo`yicha to`la foydalanish uchun yakorga keltiriluvchi kuchlanishni 1,5U_nom (U_nom - dvigatelning nominal kuchlanishi) ga teng qilib olish kerak. Masalan, U_nom=110 V bo`lsa, yakor zanjiriga 165 V kuchlanish berish kerak. Yakor zanjiri transformator orqali ta’minlanadi. Yakor zanjiridagi tokni qiymatini boshqarish uchun T<sub>r</sub> transformatorining birlamchi zanjiriga MK magnit kuchaytirgichning w<sub>ish</sub> ishchi cho`lg‘ami ulangan. w_b boshqarish cho`lg‘amiga U<sub>b</sub> boshqarish signali R<sub>p</sub> potentsiometridan T to`g‘rilagichi va r rezistori orqali beriladi. r rezistori I_b boshqarish tokining yo`l qo`yiladigan qiymatlaridan ortib ketishini cheklaydi.
TD ning KCH qo`zg‘atish cho`lg‘ami kuchlanishi U_b bo`lgan o`zgarmas tok tarmog‘iga R2 rubilnigi orqali ulanadi. R_p potentsiometrining yuqoriga eng chetki xolatida U_b = 0 va ishchi cho`lg‘amining qarshiligi eng katta bo`ladi. Bu xolda yakor zanjiridagi tok juda kichik va dvigatel to`xtab turadi.